w:^%.
%..:%
w^^^Km^''
m '-^^^
...W;,,.:t:
"m:.M:.m.
'm-"€*'
.W*:i^
« .,. W:
^■^;^v^: ^-
^■^^...*.
*...M..'*-
m :w:-
w . Ifc
^.^:m... m'
^■■- ■•«■ ■i^.
...^e #:„.;:^
j^- .. «f .1.^ t^^
it-..: m:
»: m'
(^:m: m^
■'Hi <■
'P. a^ '::
■nj. . ■««. . <i.
.% ~t
'iv.T"|:^ : ....
i^
Wk IV :%
!^^'*f>
'*.-
ir^»-
^.2M:.:'^^.^:
%:':f^'%':m^.
::i.:...:t.;-t
'e^ -T >.
ti-^-;.',.;-V^/
'^^:
K-^r.
.>A*#
■4. .;♦-•,<
MONVMENTA
fft
GERMANIAE
HISTORICA
INDE AB ANNO CHRISTI QVINGENTESIMO
VSQVE AD ANNVM MILLESIMVM
ET QVINGENTESIMVM
EDIDIT
SOCIETAS APERIENDIS FONTIBVS
RERVM GERMANICARVM MEDII AEVI.
LEGVM SECTIO IV. CONSTITVTIONES ET ACTA PVBLICA IMPERATORVM ET REGVM.
TOMVS I.
HANNOVERAE
IMPENSIS BIBLIOPOLII HAHNIANI.
MDCCCXCIII.
CONSTITVTIONES
ET
ACTA PVBLICA
IMPERATORVM ET REGVM.
TOMVS I.
INDE AB A. DCCCCXI. VSQVE AD A. MCXCVII.
EDIDIT
LYDEWICVS WEILAND.
HANNOVERAE
imfp:nsis bibliopolii uahniani. MDCCCXCIII.
DD
3 t.l
Ex of&cina aulae Vimaiiensis typographica.
tyicm Ler/um tomuH aUer, qiicm atifr lios qiiinqHafiiiitti sex amias G. H. Peiiz h. m. edidit, diutius vencilis non esset, Georijius Waits l>. ni.. postquam societatis nostrae refiimen snscepit, stafim ('niii denuo edendum esse censuit et virnm docfniii ad lianc rem difficillimam aptissimum eJegit Hiiqoncm Loerseh Bonnenscm. (Jiii ciim jtcr aliquot annos huic opcri promovcndo oitcrani navasscf, (diis occupaftis notns id quod reliquwm craf iina ciim schcdis siiis materium usqiu- ad a. 11.3-5 complecteii- tihus henevolentissime delefiavit. Cuius schedis doctissimis ct dilificntissime coUecfis nos multa dehere grnto animo confitemur. Sane iis perlustrtdis , virum cJaris- simum aliud materiac coJlifiendae consilium ac Ferfzium sihi cepisse elucelnd. Ut enim iam primus edifor miiJta scri})ta rccepcrid, (piac Leges seu Constitutiones vix aut neutiquam appcJJari possent, vir cl. Locrsch pJura ctiam rccipiciida statuit, faJia nenipe (ptac ad ius piihliciim praescrfiiii impcrii cf rcfini nosfrl ilJusfrandum aJicuius momcidi csse viderentur. Quod consilium cum omniiio rei aptum essc censeremus, id potissimwn egimus. iit Loerschio diice matcriam undique congereremus, (juae nostro proposito idonea csscf. Panca famcii iiiedifa reperimus; pilurima e lihris prelo e.rcnsis peteuda eranf. Magnus erid Jahor iii iiircstigandis codicihus manuscripfis, (piiJnis tcrtiis editormn emendari possct , magnus JaJnir adiutorum, quihus varias Icctiones dchemiis. Intcr (qiios. (piamquam omnihus hoc
VI ' PROOEMIUM.
loro (inifids (jiiiiiii iiiii.rimas af/eye iiwat , fres inipriniis noninmri fas est: Tlieo- diiruiii (le Sickel, qui tabularii secreti Vaticani thesauros, qms pro 'parte primus detexit, exaissit, Paulum KeJir, qui et ipsum hoc tabularium, Inhliotheram Vati- canam., tahularium et hihliothecam palatinam Viudohonensem in nostros usus vertit, Oswaldmn Holder-Egger, qui tahularia et hihHofheras plurimas Italiar perscru- tatus est.
Materia tantmn inter manus accrescebaf, ut uno volumine contineri minime posset; quattuor certe vohmina Constitutiones et Acta puhlica imperatorum et regum inde a Conrado I. usque ad Karoli IV. exitum cnmplectentur, usque ad ea tempora, ([uihus viri cl. Weizsacker h. m. celeberrima comitiorum imperialium collectio condonata est. Tomo huir priiiio statim Deo favente succedet alter, qui iicta inde ah nnno 1198 usque ad annum 1273, a nolns ipsis recognita, pro- positurus est; reliqua <^urae viri docti larobi Schtvalm commissa sunt.
In hor fomo conficiendo admodum adiuti sumus opera et henevolentia Pauli Kehr, qni maxi.mum lahorem Pactorum ef Praeceptorum Veneticorum edendorum (de quorum ratione et codicibus v. ca quae praefatus esf vir doctus p. 30) sibi assumpsit, et Karoli Lehmann Bostochiensis, qui textum scriptorum, quae in Libris feudorum asservantur, constituere voluit (de codicihus v. p. 10.2).
Dabam Gottingae die 10. m. Decembris a. 1893.
LUDEWICUS WEILAND.
HOC TOMO CONTINENTUR:
pag.
Praefatio V
Heiiirici I. Coustitutiones. 1—7
I. Pactuin cum Karolo rcge Franciac occiJentalis. 921. Nov. 7. (P.* deest.) 1
2 — 4. Conveutus et synodus Erfordiensis. 932. luu. 1 2—7
2. Gesta synodalia. CP. 18.) 2
:!. Breviarium canonuin. (P. deest.) 4
I. Petri ducis Yeuetiaruni epistola. (P. deest.) ^
Ottonis I. Constitutiones. 8—37
5 — 7. Synodus Ingelheimensis. 948. lun. 7 8 — 16
.^. Artoldi libeilus synodo porrectus. (P. 21.) 8
(). Gesta synodalia. (P. 24.) 12
7. Marini legati apostolici epistoia. ( P. deest.) 16
8. Capitulare Francofurtanum. (951. lan.) (P. 26.) 17
9. Conventus Augustanus. 952. Aug. 7. (P. 27.) 18
10—12. Tractatus cum loiianne XU. pontifice. 962 20—27
10. Promissio Ottonis regis. (P. 29.) 20
II. luramentum nuntiorum regis a Deusdedit vitiatuni. i P. 29.) . . . 22 12. Privilcgium Ottonis imperatoris. 962. Febr. 13. (P. pars II. 164.) . 23
13. Capitulare Veronense de duello iudiciali. 967. Oct. 29. (P. 32.) ... 27
14. Pactum cum Yenetis. 967. Dec. 2. (P. deest.) 30
15. Praeceptum contirmationis Yenetis datum. 967. Dec. 2. (P. deest.) . . 36
16. Edictuui Papiense de duclio. 971. (P. 35.) 37
Ottonis II. Constitutiones. 38—44
17— 19. Pax cum Venetis. 983. lun. 7 38—44
17. Gesta de paee cum Yenetis renovanda. (P. 35.) 38
18. Pactum cuin Yenetis. (P. deest.) 39
19. Praeeeptum Venetis datum de securo commeatu. ( P. 35.) .... 43
Ottonis III. Constitutiones. 45-56
2(1. Praeceptuni contiruiatioiiis Yenetis datum. 992. lul. 19. (P. dcest.) . . 45 21. Capituiare de servis libertatem auhelantibus (996. Mai2l — 1002. Jan. 23.)
(P. 34.) •!■'
*) Id est in editionc Pertzianii LL. II.
LL. CONSTITUTIONES 1. ^^
Vlll , 1 N U K X.
22. ('iipitularu dc iustitio (996. Mai21 — 1002. lan. 23. (P. 36.) 48
23. Capitulare Ticinense de piaediis ccclesiarum ncvo per libclluni nevc pcr
eniphyteusin alienandis. 998. Scpt. 20. (P. 37.) 49
Capita conciiii Papiensis incerti. (P. deest.) 49 not. 7.
24. Ottonis III. et Gregorii V. concilium Romanum (998. ex.— 999. Febr.)
(P. deest.) 51
25. Ottonis III. et Silvestri II. synodus Romana. (999.) (P. deest.) .... 53
26. Donatio octo Pcntapoleos comitatuum Silvcstro TI. facta. (1001. lan.) .
(P. pars II, 162.) 54
Epistola ad Gregorium V. (996.) (P. deest.) 55 not. 7.
Heinrici 11. Constitutiones. 57—81
27. Praeceptuni coutirniationis Venetis datum. 1002. Nov. 16. (I'. decst.) . 57
28. Synodus Dortmundcnsis. 1005. lul. 7. (P. deest.) 58
29. Concilium Francofurtanum. 1007. Nov. I. (P. deest.) 59
30. Synodus Ravennas. (1014. lan.) (P. dcest.) 61
31. Sententia Goslariensis dc coniugio clcricorum scrvilis conditionis. (1019.
Mart.) (P. pars II, 173.j 62
32. Capitulare Argcntinensc dc mutua succcssione nuiritoruni ct de inter-
fectoribus. (1019. post Sept. 1.) (P. 38.) 63
33. Pactum cum Benedicto VIII. (1020. Apr.) (P. pars II. 174.) .... 65
34. Heinrici II. et Bcncdicti VIII. synodus et leges Papienses de clericis
ecclesiarum scrvis. (1022.) Aug. 1. (P. 561.) 70
3.T. 36. Decreta pocnalia dc; contentionibus famuloruni ecclesiaiuni. 1023. 1(121, 78—81
35. Dccrctum ccclcsiis Wormatiensi et Liiureshainensi datum. 1023. Dcc. 2.
(P. deest.) 78
36. Decretum ecclesiis Fuldensi et Hersfeldensi datuin. 102 1. Mart. 9.
(P. deest.) 80
Conradi II. Constituliones. s2— 92
37. Mandatuin (b' icgc Romana. (1027—1039.1 (P. 10.) 82
38. Conradi II. et lohannis XIX. synodus Romana. 1027. Apr. 6. (P. dcest.) 83
39. Edictum do mancipiis ecclesiarum. (1027 — 1035.) (P. 38*.) 85
40 — 12. Synodus Francofurtana. 1027. Sept 85—86
40. Notitia Godehardi episcopi. (P. deest.) 85
41. Nomina episcoporum et abbatum. (P. deest.) 86
42. Nomina exconiinunicatoiuni. (P. dcest.) 86
43. Tus familiae Lintburgensis. 1035. (lan. 17.) (P. deest.) 87
44. Concilium Triburicnsc. (1036. Mai ) (P. deest.') 88
45. Edictum de beneticiis rogni Italici. 1037 Mai 28. (P. 39.) 89
46. Edictum de peierantibus dubium. (1027 — 1039.) (P. decst.) 01
Heinrici IIL Constitutiones. f)3_io5
47. Promulgatio inissi rcgii. (1040—1043.) (P. deest.) . 93
48. Synodus Papiensis. 1046. Oct. 25. (P. deest.) 04
49. Heinrici TTT. et Clementis II. concilium Romanum. (1047 lan.) (P. deest.) 95
50. Edictum dc iuramentis clericorum. (1017) Apr. 3. (t^. 41.) 9(i
51. HeinriciTIl. ct Leonis IX. concilium Maguntinuni. 1049. Oet. 19. (P. deest.) 97
I N 1) E X.
IX
r.2. 53. Constitutiones Tunceiiscs. 1052. lun. 17 100—101
52. Constitutio Langobardica de veneficiis. 1052. lun. 17. (P. 42.) . . 100
53. Constitutio de coniugiis illicitis. (P. 42.) 101
"54. Constitutio de contemptoribus imperatoris. (1047 — I05G.) (P. 42.) . . 102
5r.— 57. Constitutiones {Vudalcs dubiae. (1047—1056.) 102—105
55. Constitutio dc causis feudi amittendi. Aug. 6. (P. 200.) .... 103
5(j. Constitutio altcra de causis feudi aniittondi. Aug. 27. (P. 43.) . 104
57. Constitutio de vasallo detruso. (P. 44.) 105
Heinrici IV. Constitutiono.';.
58— Gl. Conciliuni Worniatiensc. (1076. lan. 24.) ....
58. Episcoporuni epistola ad Gregorium YII. (P. 44.)
59. Cartula episcoporuni. (P. 46.)
60. Ileinrici lY. epistola ad Gregorium VII. (P. 46.)
61. Heinrici IV. epistola ad Romanos. (P. 46.) . . .
62. Heinrici lY. cpistola ad Gregorium YIl. (1076. Mart. 27.) (P
63. Encyclica ad episcopo.s do conventu Wormatiae habendo. (10'
(P. 48.)
64.65. Conventus Oppenheimensis. (I07(). Oct.)
64. Promissio regis. (P. 49.) . .•
65. Edictum regis generale. (P. 49.)
66. Promissio Canusina. 1077. lan. 28. (P. 50.) ....
67. Synodus Lombardica. (1077. in.)
68. Pax Italica. (1077. in.)
69. 70. Conventus et synodus Prixinensis (1080. lun. 25.)
69. Huzmanni episcopi Spirensis epistola ad Lombardos. (
70. Decretum synodi. (P. 51.)
71. Conventus Moguntinus. (1084.) Nov. 24. (P. 54.) . . .
72. Pactum cum Yenctis (1094.1095.) (P. deest.) . . . .
73. Curia :\roguntina ( 1 100.) Dec. 25. (P. 60. )
74. Pax Moguntina 1103. (lan. 6.) (P. 60.)
75. Sententia de iure advocatorum. 1104. (lau.) (P. 62.1
Sententia de advocatis Augustensis ecclesiae, 1 104.
76. Mandatum de hoste facienda. (1105. c. Aug.) (P. deest.) 77 — 79. Contra filium ad Romanam ecclesiam appellatio (IIOC
77. Epistola ad filium data. (lul.) (P. deest.) ....
78. Epistola Saxonibus missa. (lul.) (P. deest.) . . .
79. Encvclica omniluis principibus missa. (Aug.) (P. deest.)
106-
47.) 6. Apr
• I.)
Aug
|
106 — 110 |
|
106 |
|
108 |
|
108 |
|
109 |
|
110 |
|
1 1 1 |
|
113—114 |
|
113 |
114 115 116 117 117—120 I 17 118 120 121 124 125 126
126 not. 1.
128 128-131 128 130 131
Hciiiiici V. Cunstitnliniic.';. 132 — 164
80. Encyciica de hoste coiitr;! patrciii fariciula. (1106. .^jir Mai.) iP. 6:'..l 132
81. Mandatum de expeditioiie Flandrica facienda. (1107. aiite Nov.) (P. 64.) I3:(
82. Epistola ad Romanos. (1111. lan.) (P. 65.) i:<4
83—101. Tractatus cum Paschali II. et coronatio Komana. 1111. fcbr. 4.
Apr. 13. (P. 66 — 73.) 134-152
83—86. Conventio praevia iii ccclesia S. Mariae in Turri facta. Febr. 4. . 137—139
83. Promissio regis 137
84. liiramentiuii prorcniiii rc^ni 138
11*
X ' I N D E X.
85. Promissio papae per Petruni Leonis (licta 138
8G. luranientum Petri Leonis 139
87. 88. luramenta Sutrii praestita. Febr. 9 139—140
87. luramentum regis 139
88. luramentum procerum regni Nd
89. HeinricM V. deerotum de honis ecclesiarum. Fel)r. 12 11(1
9i>. Pasclialis 11. privilegium primae conventionis 14(1
91 — 95. Conventio apud pontem Mammeum facta. Apr.1l 142 — 144
91. Promissio papae 142
92. luramentum in anima papae 142
93. Nomina cardinalium iurantium 143
94. luramcntum in anima regis 143
95. Nomina iuratorum regis et tbrmula iuramenti 144
96. Privilegium Paschalis II. de investituris 144
97. Confirmatio pacis per Paschalem II. Apr. 12 146
98. Forma abrenuntiationis Silvestri lY. antipapae. (P. deest.) .... 146
99. Relatio registri Paschalis II 147
100. Encyclica Heinrici V 1.')0'
101. Relatio caesarea altera 151
102. Pactum cum Venetis. 1111. Mai22. (P. deest.) 152
103. Mandatum de curia Spirae habenda. (1115. ante Dec. 8.) (P. 65.) . 156
104. 105. Formulae pacis cum Calixto n. (1 119. Oct. 17— 19.) (P. 74.) . 157—158
104. Scriptum imperatoris 157
105. Scriptum pontificis 158
106. Principum de restituenda pace consilium Wirzeburgense. (1121. Sept.
Oct.) (P. 74.) 158
107. 108. Pax Wormatiensis cum Calixto II. (1122. Sept. 23.) 159—161
107. Privilegium iniperatoris. (P. 76.) 159
108. Privilegium pontificis. (P. 75.) 161
109. 110. Legatio Romana. (1 122. Nov. Dec.) 162—163
109. Epistola imperatoris. (Nov. 11.) (P. deest.) 162
110. Responsum pontificis. Dec. 13. (P. deest.) 162
111. Mandatum de pace servanda. (1125. Apr. in.) (P. 77.) 164
Lolharii III. Constitutiones.
112. Encyclica principum de eligendo rege. (1125. lun.— Aug.) (P. 79.) .
113. Conventus Wirziburgensis. (1130. Oct.) (P. 80.)
114 — 117. Coronatio Romana. 1133. luu
114. Encyclica de Anacleto antipapa damnato. (ante lun. 4.) (P. 81.)
115. luramentum regis. (lun. 4.) (P. 82.)
116. Innocentii II. privilegium de regalibus episcoporum Teutoniae. lun. 8. (P. deest.)
1 17. Innocentii II. privilegium de terra Mathildis. lun. 8. (P. deest.)
118. Mandatum de expeditione Italica facienda. (1136. Sept.) (P. 83.)
119. Pactum cum Yenetis. 1136. Oct. 3. (P. deest.)
120. Constitutio dc feudorum distractione. 1136. Nov. 6. (P. '84.) . . .
|
165—176 |
|
165 |
|
166 |
|
166 — 170 |
|
166 |
|
168 |
|
168 |
|
169 |
|
17(1 |
|
1 / 1 175 |
I N D E X.
XI
121
123. 124,
125.
126. 127.
128. 129
Gonradi III. Constitutiones. 177—189
122. Cuiia Ratisponensis. (1138.) lun. 24 177—178
121. Epistola ad archiepiscopum Salzburgensem invitatoria. (P. deest.) 177
122. Epistola ad abhatem Tegrinsensem. (P. 84.) 178
Mandatum de investitura suscipienda. (1146. Nov.) (I*. deost.) . . 178 Epistola ad Eugenium 111. de elcctionc Heinrici regis. (1147. Marf.)
(P. deest.) 179
Sententia de teloneo a mercatoribus tantum exigendo. (1149. Mai.)
(P. deest.) 180
Curia Frankenvurtensis. ( 1 1 49. Aug. 1.5.) (P. 86.) 180
Sententia de advocatia et foro competenti. (1149. Aug. 21.) (P. 564.) 181
Sententiae contra temeritates ministerialiuni. 1150. (Febr.) (P. dcest.) 182
-134. Expeditio Komana. ( 1 151 . Aug. Sept.) 185—189
129. Epistola invitatoria. (Aug.) (P. 87.) 185
130. P]pistola Pisanoruni ad regem. (P. deest.) 185
131. Epistola regis ad Pisanos. (Sept. ex.) (P. 87.) 186
132. Epistola regis ad Romanos. (Sept. ex.) (P. 88.) 187
133. Epistola regis ad Eugenium 111. (Sept. ex.) (P. 88.) .... 188
134. Promissa Romanorum pontifici facienda. (I\ 88.) 188
Heinrici regis Constitutiones.
135.130. Curia Frankenvurtensis. (1148. Sept. 8.) (P. 86.) .
135. Epistola prior
136. Epistola altera
190
190 190 190
Friderici I. Constitutiones. 137— 139. Electio regia. ( I 152. Mart. — Mai. 1 7.) . . .
137. Litterae regis ad papam. (1^.89.) . .
138. Epistola Wibaldi ad papam. (P. deest.)
139. Eugenii III. responsio regi data. Mai. 17. (P. 90.)
140. Constitutio de pace tenenda. (1152.) (P. 101.) . . .
141. Pactum cum Bertolfo duce. (1152. ante lun. 1.) (P. 91.)
142. Curia Wirz.iburgensis. (1 152. Oct. 13.) (P. 91.) . . .
143. Mandatum de abbate consecrando. (1152. ex.) (P. deest
144. 145. Pactuni Constantiense cum EugenioIII. papa. (1153.
144. Conventio ab internuntiis stipulata. (lan. Febr.) (P
145. Confirmatio regis. Mart. 23. (P. 93.)
146. Sentcntia de bonis mensae episcopalis non alienandis. 1
(P. 94.)
147. Concessio investiturae episcoporum. (1154. lun.) (P. dee 148.149. Constitutiones feudales Roncaliae editae. 1154. Dec.
148. Constitutio contra feudorum distractionem et de (
amittendi. 1154. Dec. 5. (P, 96.)
149. Summa legum feudalium. (!'. 38**.)
150. Pactum cum Yonetis. 11.54. Dec. 22. (P. deest.) . . .
151. Innovatio pacti Constantiensis. (1155, lan.) (P. deest.)
152. Cessio civitatis Tiburtinae. (1155. lun. ex.) (P. deest.)
an.— Mart,
92.) . .
.'.3. luu. 14
t.) ,
ausis feud
191—463
191 — 194
191
192
193
194
199
199
200 201—203
201
202
204
206
207—209
207 208 209 213 215
XII ' 1 N 1) E X.
I5;{. Mandatum de supellectile sacerdotum mortuorum. ( I I.J5. luu. 18.— 1 Kil.
Oct. 18.) (P. deest.) . 215
154.155. Tiannitio Mediolani. 1155. (Sept. in.) 216—218
151. Privilegium Cremonensibus indultum. (P. deest.) 216
155. Epistola ad Mantuanos, Brixienses, Bergamenses. (P. deest.) . . 217
156. Mandntum de nova moneta imperiali cudenda. (1155.) (P. deest.) . 218
157. Sententia contra subadvocatos. 1155. Sept. 20. (P. deest.) .... 219
158. Curia Ratisbonensis. (1 155. Oct. 15.) (P. 98.) 220
159. Constitiitio ducatus Austriae. 1 156. Sept. 17. (P. deest.) 220
160.161. Mandata de expeditione Mediolanensi facienda. (1157. Mart.) . 22^-224
160. Mandatum ad Wibaklum abbatem. (Mart. 24— 31 ). (P. deest.) . 223
161. Mandatum ad Ottonem Frisingensem. (P. 99.) 224
162. Sententia contra telonea fluminis Moeni lata. 1157. Apr. 6. (P. 104.) 225
163. Edictum in favorem ludaeorum. 1157. Apr. 6. (P. deest.) .... 226 164—168. Controversia cum Hadriano lY. 1157. Sept.— 1158. lun. . . . 229—235
164. Litterae pontificis. 1157. Sept. 20. (P. deest.) 229
165. Encyclica imperatoris. (1157. Oct.) (P. 105.) 230
166. Hadriani IV. ad episcopos Germaniae epistola. (1157. ex.)
(P. deest.) ^ 232
167. Responsum episcoporum adHadrianum IV. (1158. in.) (P. deest.) 233
168. Hadriani IV. litterae excusatoriae. (1158. lun.) (P. 106.) . . 234
169. Sententia de feudis imperii non alienandis. (1157. Oct.) (P. deest.) . 235
170. Donatio circuli ducibus Boemiae indultn. 1158. lan. 18. (P. deest.) . 236
171. Legatio Italica. (1158. in.) (P. 106.) 237
172. Conventio cum Placentinis. 1158. lun. (P. deest.) 238
173. Lex pacis castrensis. (1158. lul.) (P. 107.) 239
174. Conventio cum Mediolanensibus. 1158. Sept. 1. (P. 109.) .... 241 175 — 178. Curia Roncaliae. 1158. Nov 244—249
175. Definitio regalium. (P. 111.) 244
176. Constitutio pacis. (P. 112.) 245
177. Constitutio de iure feudorum. (P. 113.) 247
178. Privilegium scholasticum. (P. 114.) 249
179. 180. Curia Bononiensis. (1159. Apr.) 249—251
179. Responsum imperatoris ad capitula papae. (P. 115.) 250
180. Epistola imperatoris ad Eberhnrdum archiepiscopum Salzburgensem.
(P. 115.) 251
181-190. Concilium Papiense. 1 159. Sept. 16. — 1 160. Febr 2.-)l— 27(t
181. Epistola imperatoris ad Eberhardum .archiepiscopum Salzburgen-
sem. (1159) Sept. 16. (P. 117.) 252
182. Encyciica invitatoria ad episcopos Teutonicos. (1159) C»ct. 23.
(P. 118.) 253
183. Epistola imperatoris ad Henricum regem Angliae. (1 159) Oct. 28.
(P. 119.) 254
184. Epistola invitatoria imperatoris ad Alexandrum III. ot eius cardi-
nales. (1159. Oct. ex.) (P. 118.) 255
185. Responsum Alexandri III. per scriptum legatis imperatoris datum.
(1159. Nov.) (P. deest.) 256
186. Epistola altera imperatoris ad Eberliardum archiepiscopum Salz- burgensem. (1159. ex.) (P. deest.) 257
187. Oratio iKlvocati Victoris IV. in concilio liribitn. (P. (loost.) . 257
I N D E X. xm
188. Gesta (•(HRilii raiiionsis. (1160. Febr. 5— II.) (!'. \i\.) . . . 260
18',). Encyclica iiiiperatoris de decretis eoncilii. (1 160) Fcbr. \0. (T, \-2[i.) ■H}'^
190. Eiicyclica concilii. (1 160. Febr. ex.) (P. 125.) 265
1'J1 — 193. Scripta de expugnatione Oremae. 1159. Sept. 18.— 1 160. lan. 27. 270 — 272
191. Proscriptio Cremensium. 1159. Sept. 18. (P. deest.) .... 270
192. Encyclica de Crema expugnata. (1160. lan. ex.) (P. 120.) . . 271
193. Epistola imperatoris ad Romanum episcopum Gurcenscm. (1160)
lan. 27. (P. 120.) 272
191. Scntentia de nioneta al)s(|uc liccntia episcopi non cudenda. 1 160 — 1 176,
(P. deest.) 272
195.196. Mandata de expeditione Mediolanensi facienda. (1160. Aug. cx.) 273 — 275
195. Mandatum ad arcliicpiscopum Salzburgenseni. (P. 129.) . . , 273
196. Mandatum ad patriarcliam A(|uiiciensem. (P. 129.) 274
197. 198. Mandatum de curia visitanda. (1161. Mai. — lun.) 275—276
197. Mandatum imperatoris ad archiepiscopum Salzburgenscni. (P. 128.) 275
198. E]iistola excusatoria archicpiscopi Salzburgensis. (P. 128.). . , 276 199 — 202, ]\Iandata itcrata dc cxpcditiouc Mcdiolancnsi facienda, (1161,
Sept.— 1162. lan.) 276-279
199. Mandatum mdniloriiim d(^ hostc facicnda.. (1161. Sc|)t. ()cl.)
(P. 130.) 276
200. Mandatum im|)('iatoris adcpiscopum Gurcenscm. (1161. Scpt. Oct.)
(P. 130.) 277
201. Epistola e.vcusatoria archiepiscopi Salzburgeusis. (1161. antc
Dec. 25.) (P. deest.) 278
202. Pcsponsum iiuperatoris. (1162. lan.) (P. 131.) 278
203.20-1. Encyclicac de deditionc Mcdiolani. 1162. Mart 279—281
203. Encyclica ad Teutonicos ct Italos. (P. 131.) 279
204, P]pistola ad coniitem Suessioneuseui, (P. deest.) 281
205. Conventio cum Pisanis. 1162. Aj^r. 6. (P. deest.) 282
206. Ueconciliatio Phiccntiac. (1 1 62. ]\Iai.) (P. deest.) 287
207—210. Encyclicae (h' coucilio apud Ijaonaui celebrando. (1162. .Mai. luu.) 289 — 292
207. Epistola ad rcgeni Franciac pro foedere. Mai. 31, (1*. dccst.) . 289
208. Encyclica ad episcopos Teutonicos. (P. 132.) 290
209. Encyclica ad priucipcs saeculares. (P. 133.) 291
210. Epistola ad archicpiscopum Lugdunensem. (P. 133.) .... 291
211. Convcntio cum lanucusiitus, 1162. lun. 9, (P. deest.) 292
212. (Jonventio cum ( 'remoiicusiljus. 1162, lun, 13. (P. deest.) .... 297
213. Conventio cuni Havennatibus. 1162. lun. 26. (P. deest.) 299
214. Convcntio cum Lucensibus. 1162. lul. 9. (P. deest.) 302
215.216, Concordia cum comitibus Barciiionae ct Provinciac. (1162. lul. —
Aug. 18.) 304 — 308
215. Forma concordiae. ic lul.) (P. dccst.) 304
216. Infeodatio comitis Provinciae. Aug. 18. (P. deest.i 305
217. Edictuiu dc bannis rcgiis. (1162) Sept. 1. (P. deest.) 308
218. Conventio cum Eugubinis. 1163. Nov. 8. (P. deest.) 309
219. Mandatum de lite diicis Austriae et episcopi Pataviensis dirimcnda.
(1164. Mart. 18. — lun. 21.) (P. 116.) 310
220. .Mandatum de hosto facienda. (1164. c. Apr.) (P. 131.) 311
221. Conventio cum Mautuanis. (1164) Mai 27. (P. deest.) 312
222. Maiidatum de curia Babenbcrgcnsi visitanda. (,1164. Nov. 18.) (!'. 13 1.) 314
XIV- I N D E X.
pafc'.
223— 226. Cuiia Wiizburgensis. 1165. Mai23 314—321
223. Encyclicn ad principes cxteros. lun. 1. (P. 135.) . . . . . 314
224. Encyclica ad omnes imperii fidelos. (lun. 2.) (P. 137.) . . . 316
225. Epistolac ad abbatem Stabulensem et ad clerum Pataviensem.
(P. 135.) 318
226. Mandatum ad episcopum Cameracenseni de iuraniento praestando
et de abbatis consecratione. (Oct. Nov.) (P. deest.) .... 320
227. Constitutio de testamentifactione clericorum. 1165. Sept. 26. (P. 138.) 321
228. Constitutio de correctione Rheni. 1 165. (Nov.) (P. deest.) .... 323
229. Pactum cum Romanis. (1167. lul.) (P. 140.) 324
230. Encyclica de Lombardorum rebellione. (1167. ex.) (P. 116.) ... 325 231—233. Mandata de electione Cameracensi discordi. (1167. ex.) . . . 326—328
231. Mandatum ad clerum et beneficiatos Cameracenses. (P. deest.). 326
232. Epistola ad comites Flandriae. (P. deest.) 327
233. Mandatum ad canonicos et castellanum Canieracenses. (P. deest.) 328
234. Mandatum de electione Ratisbonensi. (1167. post Oct. 17.). (P. deest.) 329
235. Sententia de dote ecclesiarum contra advocatos. 1170. lun. 23. (P. 141.) 329
236. Sententia de supellectili episcoporum et de iure bcneticiaii praeben-
darum. (Y 1 170. lun.) (P. 140.) 330
237. Conventio cum Ludovico VII. rege Franciae contra Brabantiones.
(1171. Febr. 14.) (P. 141.) 331
238. Conventio cum Pisanis per Christianum Moguntinum facta. 1173.
Mai 23. (P. deest.) 332
239. Conventio cum comite Flandriae de mercatoribus et de moneta. I I 73.
Mai. 29. (P. deest.) 334
240. Sententia de bonis clericorum decedentium. 1173. lul. 2. (P. 142.) . 335
241. Sententia de uon alienandis bonis coinitatuuni. 1174. Dec. 21. (P. 144.) 337 242 — 245. Tractatus pacis cum Lombardis. 1175. Apr. Mai 339 — 346
242. Conventio praevia apud Montebellum inita. Apr. 16. 17. (P. 145.) 339
243. luramentum arbitrorum. (P. 152.) 341
244. Petitio Societatis Lombardiae. (Apr. ex.) (P. 151.) 342
245. Arbitrium consulum Cremonensium. (Mai.) (P. 169.) .... 344 246. Mandatum de adiuvando episcopo ad expeditionem Italicam. (i 175. ex.)
(P. 144.) 346
247.248. Tractatus pacis cum Lombardis. (1176. Lun. lul.) 347 — 349
247. Arbitrium consulum Cremonensium. (P. deest.) 347
248. Ratihabitio inipcratoris. (P. deest.) 349
249.250. Pactum Anagninum. (1176. Oct. Nov.) . 349—354
249. Pactum pacis praeviae. (P. deest.) 350
250. Promissio legatorum imperialium. (P. 149.) 353
251. Conventio cum Cremonensibus. 1176. Dec. 12. (P. deest.) .... 354
252. Sententia de immunitate domorum clericorum. (1176. Dec.) ( P. deest.) 356 253— 257. Concilium Ravennas. (1 1 77. lan. 25. — Febr.) . ...... 357—359
253. Mandatum primum ad patriarcham Aquileiensem. (1176. Nov. ex.)
(P. 150.) 357
254. Mandatum secundum invitatorium. (1176. Dec.) (P. 150.) . . 358
255. Responsum patriarchae. (1177. lan.) (P. deest.) 358
256. Epistola Christiani Maguntini ad patriarcham. (1177. lan. ex.)
' (P. deest.) 359
257. Imperatoris mandatum tertium. (1177. lan. ex.) (P. deest.) . . 359
1 N D E X. XV
258. Mandatuiu do siibsidiu solvondu. (1177. in.j (P. 151.) 359
259— 273. Pax Veneta. (1177. lul.— Scpt.) 3«(l- 37:i
259. Treuga cum Lombaidis. (ante lul. 22.) (P. 155;» 3bO
260. Pactum praevium inter imperatorem et ecclesiam. (P. 147.). . 362
261. lurameiita promissionis in anima imperatoris. (lul. 22.) (P. 153.) 365
262. Forma abrenuntiationis schismatis ab episcopis praestitao. (lul. 24.)
(P. deest.) 366
263. Epistola imperatoris ad Cistercienses. (lul. 30.) (P. 154.) . . 366
264. Forma iuramenti deoem magnatum imperii. (Aug. I.) (P. 157.) 367
265. Scriptum de iuramentis Teutonicorum. Aug. 1. (P. 156.). . . 367
266. luramenta Siculorum et Lombardoruni. (Aug. 1.) (P. 157.) . . 368
267. Epistolae imperatoris ad Salzburgenses. Aug. 9. (P. 158.) . . 368
268. Confirmatio pacis cum rego Siciliae. (ante Aug. 14.) (P. 158.). 370
269. Forma excommunicationis turbatorum pacis in concilio. (Aug. 14.)
(P. 160.) 371
270. Confirmatio pacis cum ecclesia. Sept. 17. (P. 160.) 371
271. Confirmatio pacis per duodecim magnates imperii. (Sept. 17.)
(P. 160.) 372
272. Promissio de feudis Lombardis data. (Sept.) (P. 161.) . . . 372 . 273. Pax cum Venetis. (Sept.) (P. 160.) 373
274. Pactum cum Venetis. 1177. Aug. 17. (P. deest.) 374
275. Constitutio Auximana. 1 177. Dec. 4. (P. 162.) 378
276 Conventio cum Astensibus de castro Nono. 1178. lul. 7. (P. dcest.) 379
277. Innovatio pacis Franciae Rhenensis. 1179. Febr. 18. (P. deest.) . . 380
278. Sententia de iure auctoris feudi. 1179. Sept. 15. (P. deest.) . . . 383
279. Constitutio ducatus Coloniensis in Westfalia. 1180. Apr. 13. (P. 163.) 384
280. Sententia de advocatiis episcoporum et de munitionibus. (1180. Apr.)
(P. 164.) 386
281. Sententia de immedietate episcopatus. (1181 — 1186.) (P. deest.) . . 387
282. Sententia de bonis ecclesiarum a schismaticis distractis. (1181) Apr, 18.
(P. deest.) 388
283. Sententia de immunitate clericorum a collectis civitatis. 1182. Mai. 31.
(P. 165.) 389
284-286. Reconciliatio Terdonae. 1183. E^br. 4 390-395
284. Conventio inter imperatorem ot Terdonani. (P. 165.) .... 390
Innovatio Heinrici VI. 1193. Febr. 4. (P. deest.) 390 m.t. 3.
285. Sacramentum Terdonensium. Febr. 4. (P. 166.) 393
286. Sacramentum Papiensium. (P. deest.) 394
287—291. Pacta Placentina cum Lombardis. 1183. (Mart.— Mai.) . . . 395—406
287. Facultas imperatoris. (P. 167.) 395
288. Petitio imperatoris a rectoribus castigata. (P. 167.) 396
289. Conventio pacis praeviae. (P. 171.) 1*^"
290. Declaratio internuntiorum de sacramentis. (P. 173.) 403
291. Sacramenta pacis. Apr. 30. (P. 174.) -104
292. Reconciliatio Alexandriae. 1 183. Mart. 14. (P. 181.) 407
293— 295. Pax Constantiensis. 1 183. lun. 25. — Nov. 22 408-420
293. Privilegium imperatoris. lun. 25. (P. 176.) 408
294. luramentum nuntioruin Lombardicorum. (P. 180.) 119
295. Apocha Rudolfi camerarii Placentinis data. Nov. 22. (P. deest.) 419 296. Epistola ad Lucium III. de pace consummanda. (1183. lul.) (P. deest.) 420
LL. CON-iTlTUTIONES L HI
XVI - 1 N 1) E X.
297. Sentontia ilc iuiL' coiistiiiendi castri. 1184. Mart. 15. (P. deest.) . . 422
298. Conventio cum coniitc Hainoensi de niarcliia iinperii eonstituenda.
1184. Mai. (P. deost.) 423
299. Sententia de officiatis episcoporum. 1184. lun. 20. (P. deest.) . . . 424
300. Sententia de debitis principis ecclesiastici. 1184. Sept. 22. (P. deest.) 425
301. Tnfcodatio marchiarum Genuae et Mediolani. 1184. Oct. 19. (P. deest.) 426
302. Qucrimonia contra Cremonenses. (1185. Fobr.) (P. deest.) .... 426
303. Conventio cum Mediolanensibus. 1 185. Febr. 1 1. (P. deest.) . . . 428
304. 305. Proscriptio comitis Gebennensis. 1 186. Mart. 1. 2 432—433
304. Promulgatio pro ecclesia Gebennensi. Mart. 1. (P. deest.) . . 432
305. Promulgatio pro ecclesia Lausannensi. Mart. 2. (P. deest.) . . 433 306— 312. Rcconciliatio Cremonao. 1 186. lun. 8 — lul. 16 433—440
306. Conditionos subiectionis Cremonae. luu. 8. (P. deest.) . . . 433
307. Indulgentia imperatoris. lun. 8. (P. deest.) 435
308. luramentum Cromonensium dc solvenda pecunia. lun. 8.
(P. deest.) ■ 436
309. Traditio privilegiorum Cremonensium Papiensibus facta. lun. 24.
(P. deest.) 437
310. Solutio millo quingentarum marcarum. Iun.29. (P. deost.) . . 438
311. Solutio septingentarum quinquaginta uuircarum. lun. 30. (P. deest.) 439
312. Indulgentia HoinriciVI. regis. lul. 6. (P. 183.) 439
313. Reconciliatio Senarum. 1186. lun. (P. 182.) 440
314—317. Controversia cum Urbano III. 1186. lun. 18. — 1 187. Febr. 19. 441—448
314. Urbani III. epistola responsoria ad imperatorem. (1186) lun. 18.
(P. deest.) 441
315. Epistola episcoporum Teutoniae ad Urbanum III. (Dec.) (P. deest.) 444
316. Epistola episcoporum Teutoniae ad cardinales. (Dec.) (P. deest.) 446
317. Urbani III. responsum ad archiepiscopos. (1187.) Febr. 19.
(P. deest.) 448
318. Constitutio contra incendiarios. 1186. Dec. 29. (P. 183.) 449
319. Pactum cuiii Aldofonso rege Castellae. 1188. Apr. 23. (P. 565.) . . 452
320. Sententia do iudicio advocatorum. 1188. Aug. 8. (P. deest.) . . . 457
321. Sententia contra infeodationem banni regalis. 1188. Dec. 8. (P. deest.) 459 322— 324. Pax cum Clemento III. 1189. Apr. 3— 18 460 — 463
322. HeinriciVI. rostitutio patrimonii sancti Petvi. Apr. 3. (P. deest.) 460
323. Imperatoris epistola ad Clementem III. Apr. 10. (P. deest.) . . 461
324. Heinriei VI. cpistola ad Clementcm III. Apr. 18. (P. deest.) . . 462
Heinrici VI. Gonstituliones. 464—531
325. Conventio cum duco Burgundiae. 1186. lul. 5. (P. deest.) .... 464
326. Conventio cum comite Hainoensi. 1188. Mai 16. (P. deest.) . . . . 465
327. Mandatuni de argenti fodinis. (1 189.) Mart. 21. (P. deest.) .... 465
328. Sententia de decirais non alienandis. 1190. lul. 11. (P. 186.) . . . 466
329. Sententia do filiis ministerialium ot iiberarum. 1190. lul. 14. (P. 187.) 467 330— 332. Conventio cum Placentinis. 1 191. lan. 21 — lun. 5 468—472
330. Scriptum conventionis. (lan. 21.) (P. deost.) 468
331. Privilegium confirmationis regium. lan. 21. (P. deest.) . . . . 469 '332. Privilegium confirmationis imperiale. lun. 5. (P. deest.) . . . 471
333. Conventio cuni Pisanis. 1191. Mart. 1. (P. deest.) 472
I N D E X. XVII
334. Confirmatio iuiamenti aiite coronationem praestiti. 1191. Apr. 12.
(P. deest.) 477
335. Mandatum de appellationibu.s. (1191. Apr. 15.— 1194. Dec. 25.)
(P. 568.) 478
336. Sententia de bonis ecclesiasticis non alienaiidis et de aediticiis in ntrio
palatii non construendis. 1191. Apr. 19. (P. 194. | 479
337. Conventio cum lauuensibus. 1191. Mai 30. (P. deest.) 479
338 — 340. Conventio cum Cremonensibus. 1191. Nov. 25 484—486
338. Cessio Creniae et Insulae Fulcherii. (P. deest.) 484
339. Impignoratio Luzzarac et Guastallae. (P. deest.) 485
340. luramentum in anima imperatoris. (P. deest.) 486
341. Prneceptum pacis inter Vercellenses et Novarienses. 1191. Dee. 4.
(P. deest.) 487
342. Praeceptum pacis inter Brixienses et Cremonenses. 1191. Dec. 8.
(P. deest.) 488
343. Epistola ad Coelestinum III. de monasterio Cassinensi. (1 192) Febr. 29.
(P. deest.) 490
344. Epistola ad Coelestinnm TIT. de treuga cum Tancredo. (1192) Mart. 1 1.
(P. deest.) 491
345 — 347. Foedus cum Cremonensibus et eorum sociis. 1192. lun. 6. — 9. . 492 — 495
345. luranientum in anima imperatoris. lun. 6. (P. deest. ) .... 492
346. 347. Confirniatio foederis. lun. 9. (P. deest.) 493
348— 351. Conventio eum Brixiensibus. 1 192. lun. — lul. 27 495—501
348. Conventio praevia. (ante lun. 23.) (P. deest.) 495
349. Facultas nuntiorum Brixiensium. lun. 23. (P. deest.) .... 497
350. 351. Duo privilegia imperatoris. lul. 26. 27. (P. deest.). ... 498
352. Sententia de feodis ministerialium. 1192. Nov. 17. (P. 195.) ... 501
353. Sententia de aedificiis in platea publica constructis. 1192. Nov. 17.
(P. 195.) 502
354. Conventio cum duce Austriae de rege Angliae. I 193. Febr. 14.
(P. deest.) ^ . . . 502
355. Pactum cum Kicliardo rege Angliae. (1193. Jun.29.) (]'.'l96.) . . 504 356— 363. Legatio Italica. 1194. lan. 12.— Mai. 18 505—513
356. luramentum de praeceptis legati servandis. lan. 12. (P. 197.) . 505
357. Pronuntiatio treugae. lan. 14. (P. 197.) 506
358. Conditiones pacis a parte Cremoneusi adiurandac. Apr. 20.
(P. deest.) 508
359. Conditiones paeis a parte Mediolanensi adiurandae. Apr. 20.
(P. deest.) 509
360. luramenta nuntiorum partium. Mart. 17. (P. deest.) .... 511
361. Exceptio Cremonensium de Crema. Mai. 17. (P. deest.) ... 511
362. Declaratio legati de Crema et Insula Fulcherii. Mai. 17. (P. deest.) 512
363. Docuraentuni legati de iuramentis nuntiorum. Mai 17. 18. (P.deest.) 513
364. Epistola ad Coelestinum III. de legatis mittendis. (1195. Mart. 12.)
(P. deest.) 513
365. Encyclica de expeditione lerosolimitana. 1195. Apr. 12. (P. 198.) 514
366. Sententia de iure villicationis ferro candente probando. 1195. Aug. 24.
(P. deest.) 515
367. Sententia de testibus iuris feodalis. 1195. Oct. 27. (P. 199.) ... 516
111*
XVIII . I N D E X.
pag.
368. 369. Legatio Italic.a. 1196. lan. 20 .Md-SlS
368. Mandatuia dc treuga aervanda. lan. 20. (P. deest.) ..... 517
369. Mandatum Cremonensibus datum de damno Plaoentinis restituendo.
lan. 20. (P. deest.) 518
370. Epistola ad Coelestinnm III. de legatis et liaeretieis. (1196) Mai 15.
(P. deest.) 519
371. Epistoia ad Coelestinum III. de retentione legati apostolioi. ( 1 196. lun.)
(P. deest.) . . . . 520
372. Sententia de citatione super feodo. 1196. lun. 3. (P. 199.) .... 520
373. Constitutio pro mercatoribus iure naufragii liberis. 1196. Iun.24. (P. 199.) 521
374. Constitutio de moneta Spirensi. 1196. lun. 26. (P. 569.) 522
375. Epistola .ad Conlestinum III. de duce Tuscine, episcopis Siculis. nliis.
(1196) lul. 25. (P. deest.) 523
376. Epistola ad Coeleatinum III. de pacis conditionibus. (1196. ]lec. IS.)
(P. deest.) 524
377. Epistola ad Coelestinum III. de legatis novis mittendis. (1197. lan.)
(P. deest.) 525
378. Pactum cum Venetia. 1197. lun. 6. (P. deest.) 526
379. Testamcntum. (1197. Sept.) (P. pars II, 185.) 530
Appendix I. Acta et Concilia pontificum Romanoinni. 532—587
380. lobannis XII. synodus Roniana. 964. Febr. 26. (P. deest.) .... 532
381. Gregorii V. synodus Papiensis. 997. Febr. (P. pars II, 171.) . . . 536 382 — 385. Nicolai II. concilium Lateranense prius. 1059. Apr 537 — 549
382. Decretum electionis pontificiae. (P. deest.) 538
383. Decretum electionis a Wibertinis vitiatum. (P. pars II, 177.) . 541
384. Nicolai II. synodica generalis. (P. deest.) 546
385. Nicolai II. synodica ad Gallos, Aquitanos, Vascones. (P. deest.) 548
386. Nicolai II. concilium Lateranense posterius. 1060. Apr. (P. deest.) . 549
387. Alexander II. de. coronatione imperiali. (1064.1065.) (P. deest.) . . 552
388. 389. Gregorii VII. concilium Romanum. 1079. Pebr. II 552—554
388. Oratio nuntii Heinriei regis. (P. deest.) 552
389. Gesta concilii. (P. deest.) 553
390.391. Gregorii VII. concilium Romanum. 1080. Miirt. 7 554 — 559
390. Propositio Rudolfi regis et principum imperii. (P. deest.) . . . 554
391. Gesta concilii. (P. deest.) 555
392. Sacramentum eligendi regis. (1081.) (P. deest.) 559
393. Urbanill. concilium Placentinum. 1095. Mart. 1 — 7. (P. deest.) . . 560
394. Urbani II. et Conradi regis conventus. 1095. Apr. 10. 15. (P. deest.) 564
395. Paschalis II. concilium Guastallense. 1106. Oct. 22. (P. pars II, 180.) 564
396. Paschalis II. concilium Trecense. (1107. Mai.) (P. pars II, 181.). . 566
397. Paschalis II. concilium Lateranense. 1110. Mart. 7. (P. deest.) . . . 567
398. Paschalis II. epistola ad Heinricum V. de possessionibus sancti Petri.
1111. Mai. 3. (P. deest.) . 569
399. 400. Paschalis II. concilium Lateranense. 1 1 12. Mart. 18— 23. . . . 570—574
399. Gesta damnationis pravilegii. Mart. 23. (P. pars II, 181.) . . . 570
400. Breviarium Gestorum. (P. deest.) 573
401. 'Calixti II. concilium Lateranense generale. 1123. Mart. 27. (P. pars
n, 182.) 574
I N D E X. XIX
402. Innocontii 11. oonciliiun IMsanum. 113;'). (Mai. lun.) (P. deoat.) . . f)/"
403. Yictoris lY. encyclica de concilio Crcnionae colebrando. (1 161.) lan. !('>.
(P. deest.) 579
404.405. Alexandri III. cpistolao do tractntu Anagnino. ( 1 I 7fi. Nov.) . . 580—582
404. Epistola ad cardinales in Lonibardia constitutos. (P. deest.) . . 580
405. Epistola ad roctoros Marchiao. (P. doost.) 581
406. Alexandri III. epistola do tractatu Yoneto. 1177. Inl. 30. (P. 153.) . 582
4()7__4()9. Alexandri III. legatio ad Fridericnni 1. 117S. in 583—585
407. Epistola ad ai<'liiopiscopos rolonionscni ot Magdohurfioiisoiu.
(P. deest.) 583
408. Epistola ad universos occlosiaruin praolatos. (P. doest.) . . . 584
409. Epistola ad iniperatorem. (P. deest.) 584
110 — 412. Gregorii YIH. opistolae de pace inter occlosiain ot impoiinin
restauranda. (1187. Nov. 29. 30.) 585—587
410. Epistoia ad imporatoroin. Nov. 29. (P. deest.) 585
411. Epistola ad Heinricuni YI. rogem. Nov. 29. (P. deest.) . . . 586 4 12. Epistoia ad Folmarnm archiepiscopum Treverensem. Nov. 30.
(P. deost.) 587
Appendix II. Acta Sicula. 588—595
413.414. Pactum l]cneventanum intor Hadrianum lY. et Wilhehnum I.
regein. 1156. lun 588—591
413. Privilegiiini AYiliielini regis. (P. deest.) 588
414. Privilegiuni Hadriani IV. pontificis. (P. deest.) 590
415. Wilhelmi II. regis iuramentum. (1188. Febr.) (P. deest.) .... 591
410—418. Tancredi regis pactum cum Coelestino III. 1192. lun 592 — 595
416. luramentum Tancredi. (P. deest.) 592
417. Privilegium Tancredi. (P. deest.) 593
418. Promissio hominii. (P. d(!est.) 594
Appendix III. Scripta Treugae Dei et Pacis. 596—617
419. Trcuga Dei archidioecesis Arelatensis. (c. 1037—1041) (P. deest.) . 596
420. Treuga Dei Lombardica. (c. 1040—1050) (P. deest.) 598
421. Treuga Dei Bisuntinae et Yionnensis archidioeceseon. (c. 1011)
(P. deest.) 599
422. Treiiga Dei dioecesis Tervanensis. (1063?) (P. deest.) 599
423. Treuga Dei dioecesis Augustae Praetoriae. (saec. XI. ex.) (P. deest.) 602
424. Pax Sigiwini archiepiscopi Coloniensis. 1083. Apr. 20. (P. 55.) . . 602
Fragraenta pacis ab Heinrico I. episcopo Leodiensi 1082. Mart. 27.
constitutae 0(13 not. 1.
425. Pax dioecesis Bambergensis. 1085. (P. 55.) 605
426. Pax Dei incerta. (saec. XI. ex.) (P. 58.) 608
427. Pax Bawarica. (1094) (P. deest.) 609
428. Pax marchiae Istriae. (c. 1094— 1 102) (P. deost.) 610
429. Pax Alsatiensis. (saec. XI. ex.) (P. deest.) 611
430. Pax Alamannica. (1104-.' 1 108 Y) (P. 61.) 613
431. Pax dioecesis Constantiensis. (1 105) Oct. 21. (P. 61.) 615
432. Pax Roberti II. comitis Flandriae. ( 1 1 1 1. Mai. 27.) (P. deest.) . . . 616
Auctorum loci de pace Flandrica 616 not. 3.
XX . I N D E X.
I.a;:.
Appendix IV. Acta varia. 618— 65fi
433. Synodus Altheimensis. 916. Sept. 20. (P. 554.) 618
434. Synodus Confluentina. 922. (P. 17.) 627
435. Synodus Duisburgensis. (929) (P. 18 et 551.) 631
436. Indiculus loricatorum Ottonill. in Itcaliam niittendoruni. (,981) (P. deest.) 632 437: Concilium Seligenstadense. 1023. Aug. 12. (P. deest.) 633
Breviarium Gestorum concilii 634 not. (5.
Genealogia Ottonis et Irmingardis 639
438. Lex familiaeWormatiensis ecclesiae. (1023. Dcc — 1025. Aug.) (P. deest.) 639
439. Inquisitio bonorum regalium in Bawaria. (1027. luii. — Aug.) (P. deest.) 645
440. Indiculus curiarum ad mensam regiam portinentium. (1064 — 1065.)
(P. deest.) 646
441. Infeodatio comitatus Hanoniae et marchiae Valentinianae. (1071. Mai.)
(P. deest.) 649
442. Sacramentum nobilium Romanorum. ( 1083) (P. deest.) 651
443. Synodus Quedlinburgensis praesente Herimanno rege celebrata. 1085.
Apr. 20. (P. deest.) 651
444. Mathildis comitissae donatio. 1102. Nov. 17. (P. deest.) 653
445. luramentum Italorum et promissio imperatoris. (1111? 1122?) (P. 77.) 656
Appendix V. Acta spuria. 657—685
446. Hadriani I. decretum de investituris. (772—795) (P. deest. ) . . . 657
447. Karoli Magni constitutio de expeditione Romana. 790. lun. f>.
(P. pars II, 2.) 661
448—450. Leonis VIII. papae privilegia spuria. (963—965) 663—678
448. Leonis VIII. privilegium minus. (P. pars II, 167.) 665
Excerptum privilegii minoris 665 not. H.
449. Leonis VIII. privilegium maius. (P. deest.) 667
450. Leonis VIII. cessio donationum. (P. pars II, 168.) 674
451. Conradi II. ius clientum Wizenburgensium. 1029. Mai. 20. (P. deest.) 678
452— 454. Lotharii m. constitutiones feudales. (1133—1137) 679—683
452. Constitutio de investitura et amissione feudi. 1127. Aug. 27.
(P. 80) 679
453. Sententia de fidelitate facta. (P. 82.) 680
454. Constitutio ante ianuam beati Petri condita. (P. pars II, 184.) . 680 455. Friderici I. constitutio ducatus Austriae. 1156. Sept. 17. (P. 99.). . 683
Index nominum 686—731
Glossarium 731 — 735
Addenda et emendanda 735—736
1 N 1) E X. XXI
• lu idif/onc nostrd fntstra quacrcs scqncnlia. qialc lcyuntnr iu cditionc Vcrtziana:
LL. II, pat-.
1.9 (Synodus Ingelheimonsis ii. 948.)
Praelocutio Rotberti Treverici inetropolitani in ><ynodi). (= Kicheri Ilisl.
II 71.) Responsio Marini Ronuinae «edis iegati. (= Rivhcri Hisl. II, 7'J.) Conquestio Ludovici regis apud Ottoncni regeni et synoduni regni. (= liichcri Hist. H 73.)
20 Oratio Kotberti pro Ludovico. (= Richcri Hi.i:l. II, 74.) Responsio Marini legati pro eodem. (= Richeri Hist. 11,75.) Oratio Ottonis regis pro eodeni. (= Richeri Hisl. 11,76.)
21 Epistola a sinodo ad Hugouem delegata. (= RicJteri Hist. 11,77.) 30. 31 Hynodus Romana a. 963. (= Lititprantli Hist. Ottouis c. 9 — 14.)
32 Synodus Lateranensis a. 964. (= Litilpruudi Hisf. Otlouis c. 21.) 63 (lleinrici V. expeditio in patrem a. 1106.)
Legatio. (= Ekkehurdi Uhron. tiniv. SS. VI, 237; est senuo archiepiscopi Magde- btirgensis.) 78 Ordo coronationis. (prodibit in volumiite II.) 85 Conradi III. litterae ad Heinricuni regem tilium a. II4S. (ed. Ja/fii 'Uibliotheea
renan Gcnnccmcartim 1, 163 nr. 90.) 97 Ordo coronationis a. 1155. {prodihit in volumine II.) 110 (Curia Roncaliae a. 1158.)
Oratio imperatoris. (= Gesta Frideriei IV, 4.) I I I Oratio archiepisco])i Mediolanensis. (= Gesta Fridcrici IV, 5.)
121 (Concilium Papiense a. 1160.)
Oratio imperatoris. (= Gesta Fridcrici IV, 74.)
154 (Conventus Venetus a. 1177.)
Oratio papae. (= Romouldi Auualcs SS. XIX, 4o3.)
155 (Jratio imperatoris in lingua Teotonica. {— Roinotddi Auuates SS. XIX, 453.)
157 Oratio Roinualdi archiepiscopi Salernitani. (= Romoaldi Annales SS. XIX, 456.)
158 Oratio iinperatoris per Gotifredum cancellariuni. (= Rontoaldi Annales
SS. XIX, 456.) 187 Ordo coronationis a. 1191. {prudibit in eohimine II.)
561 Ottonis I. mandatuni de inthroiiizatioiie archiepiscopi Magdeburgensis a. 968. {ed. I)D. 1,502 nr. 366.) II, 159 Synodus Moguntina a. 950 — 954. ied. laffc 'Bibliolheca rcrttiii Gcnnttnicuniiii'
IIL344 nr. 16.) II, 159 not. 1 Forina sacramenti vernaculae linguae. {ed. Midlcnltoff und Scherer 'Denfc-
mdlcr deutscher Foesie und Prosa nr. LXVLII.) IT, 170 Synodi Baioaricae saeculi X.
171 De synodo Dingolfingensi a. 932. {ed. LL. 111,482:) De synodo Ratisbonensi a. 944. {eil. LL. III, 483.) Excommunicatio Heinrici ducis a. 976. {cd. LL. III, 485.) II, 172 not. 1 Bernvvardi episcopi Ilildensemensis decretuin de synodis a. 1020. Oct. 10.
HEINRICI 1. C0\ST1TI TIONES.
1. PA(^TUM (UTM KAROLO REGE FRANCIAE
OCKMDENTALIS.
921. Nov. 7.
5 Ilcjicluuiis alilionriu Sirii/(imli in liliro citi liliiliis •Caroli Calri cl sHccissoriiin.
aliquot Franciiic rcijitin ciipilnhi (1'arisiis lli^o. 8") p. 4S0, 'jni pactnin dcdil cx cxcm- pUirl F. Heribcrti liosivcijdc '. Ad liauc cditioncm omiies editores postcriorcs reic.cti crant, et ijisc Perfiiits iu LL. I, 5Ij7. — Stiimpf, Baj. ■->. (F. dcesf.)
1. In nominc sanetae ot individuiie Trinitatis. Divina propitiante clenientia anno lu doniinicae incarnationis DCCCCXXr', anno vero regni donmi et gloriosissinii regis
Francoruni occidentaliuni Karoli XXIX. redintegrante XXIV, largiore vero liereditate indepta X. indictione IX. anno quoque regni domni ot magnificentissinii regis Fran- corum orientalium Ileinrici tertio, inter ipsos praefatos principes unanimitatis pactnm ac societatis amicitia quaesita repertaque exordia sumpsit, prout visa sunt competentia.
li Convenerunt enini ambo illustres reges, sicut inter se discurrentibus legatis convenerant,
II. Nonas Novembris, feria prima; domnus enini Karolus super Khenum tiunien ad No\. i. Bonnam castrum et strenuus Heinricus ex altera parte Rheni. Et ea tantum dio mutuis se visibus intuentes super ripas eiusdem fluminis huc et ultra, ut sui fiorent fideles innoxii sacramcnto, quo hanc eorum conventionem fuerant poHiciti. Yerum
•ju feria quarta, VII. Idus Novembris. in medio Rheni fiuminis saepius dicti principes de'' x.v. ?. navibus quisque suis in tertiam ascendevunt, quae ancorata in fluminis modio gratia oorum colloquii fixa orat, ibique in primo hanc sibi vicissim convenientiam ob statum pacis iuramento sanxerunt ita;
2. Ego Karohis divina propitiante clementia rex Francorum occidentalium amodo 2.". ero huic amico meo regi orientali Ileinrico amicus, sicut amicus pcr rectum debet
esse suo amico, secundum meum scire ac posse, ea vero ratione, si ipso mihi iura- vcrit ipsum eundemque sacramentum et attendorit quao proniiserit. Sic*^ mo deus adiuvet et istae sanctae reliquiae.
1. ^) DCCCCXXVI ed. >■) iii cd. •-•) Si ed.
:)o I) V. }i. ;;.s' 'NolaruiH <ul ('tovli Ciilri re<ns capitiiht'.
\.h. CO.NSTITUTIONES I. 1
2 . HEINRICI I. CONSTITUTIUNES. !)21. 932. Nr. 1. 2.
:>. E contra rcx Heinricus eandem promissionem sacraniento eisdem prosocutus ust verbis subsequenter, ut huius amicitiae firmitas inviolabiliter observaretur.
4. Haec sunt nomina episcoporum qui cuni nobilibus ac fidelibus laicis firmi- tatcm, quam praememorati reges inter se fecerunt, collaudando acceptaverunt et manibus suis sacramentum firmaverunt nunquam a se destruendam. Episcopi ex parte domni regis Karoli: Herimannus archiepiscopus Agrippinae quae modo est Colonia vocitata, Rodgerus archiepiscopus Trevirorum'', Stephanus praesul Cameracorum. Bouo episcopus Catalaunensium, Baldricus Traictensium episcopus. Haec nomina comitum: Matfredus, Erkcngerus, Hagano, Boso, Waltkerus, Isaac, Ragenberus. Theodricus, Adalardus, Adelehmis. Episcopi ex parte regis inclyti Heinrici : Herigerus archie- piscopus Moguntiacorum, Nithardus episcopus Miramogerneferdae , Dodo episcopus Osnobroggae, Ricawo"^ episcopus Vangionum quae nunc dicitur Warmatia, Hunuardus'-^ episcopus Paderbornensis, Notingus episcopus Constantiae Alemannicae. Haec sunt nomina comitum: Eurardus, Chonradus. Herimannus, Hato, Godefredus. Otto, Heri- mannus, Cobbo, Magenhardus, Fridericus, Foldac.
2 4 CON\"ENTUS ET SYNODUS ERFORDIENSIS.
932. luu. 1.
Ada intcym iiun rxstunt. Canonv.s, qui in codir.ibns mipcrsunt, iluns actormi rcccnsiones cxstitissc ostcndunf: altcrarn, cui vis ut dicinms Frotucodi. qitod vctcrcs m •Qcsta' appcllarc solchant, incrat, alterani qnac hrcviarium canonum craf, qiudc scssio- nihm conciiii finitis c Gcstis patrcs redigi curahant, ut rcr/ia unctoritafe munitnm puhli- curcttir^. Frugmcnfis duarum rcccnsionum, quac collcuinius, uddi licct cpistolum Fetri ducis Vcnetmruin Hcmrico legi ct Hildebcrfo archicpiscopo niissam, quac in concilio lecta cst. 25
2. GESTA SYNODALIA.
1) (Jodcj; lut. bihiiothccac J\/onaccnsis ^724(J (antca lalrnlurii rcijii, olim ccclcsiue Frisingeusis B. //. 1) * succ. X. fol. 90. 91 continet cxordiuin historicum ct quinquc capita prioru; contidcrunt dcnuo h. in. laffc ct Locrsch; 2) cadem nescio quo e codice edidit IJaronius 'Annales ecclesiastici' XI, 803 ad u. 932 § 2, ciiiiis lcctioncm modo pruccipiuim 3o udnotavimus. Gesta intcgra ad maniis fucrunt liurclinrdo Worinuticnsi, quippc qui non solum eupita 2. 3. o Deereto suo (l. I, c. 227; XIII, 21. 2ti. 27) inscruit, scd etiam 1. XI, c. 77 cuput 9 cf l. I, c. 227 suhscriptioncs cpiscoporiiiii praclirt. qnas taincn perperam sijnodo Althcimensi ussignavif. Codiccni Decrcfi ^;r«e,s/r««Y/.s.s7'<««;» Bumhcrgcnscm F. I. 5 (C. 44) succ. XI. in. ud udnotandam lcctionem siih sigla B ndhihuiinus. Cum Burchardo 35 ferc omnino eongruit Collccfio duodeciin partmm, cui inscrta sunt capita 2. 3. 5. 9 (= l. VI,
1. '•) Trevii-iiimui ed. c) Kicawdo ed.
\) Tiicyawo seii BicJuiotco. 2) 1'otius Umcami.^^. 3) ('/'. Wccsserschlehcn in editione
Bexftmnk p. 2<J6 nut. r. 4) Cf. 'Neites Arcliir' VTIJ, 30S iiot. 1. Descriptioncm dederunt Pertz
LL. II, 551 ct Sdralek 'Arclm filr katM. Kkdienrecht' (1S82) XL VII, 211. 40
HEINHICI I. CONSTITnTIONES. iia2. Nr. y.
Sl
10
i.V- IV, 99; VI, 71; X, .2i'il) cf sHhscriptioncs cpiscuporum jniri iiitido sijnodo AUlicimcni: annexac l. I, 210; prnclcrcd nidcm c. 1 rcccptniii csf t. VI. 2<i '. linron.ii cditionem cottcc- tioncs oimics c.onciliornin. rcpctircriinf. — Sfiimpf, Bcfi. ■'19. (P. 18.)
Anno ab incarnationi' doniini nostri lcsn Cliristi DCCCCXXXII, anno etiam
s domni Ileinrici regis cliristianissinii Xllil. indictione quinta, sub die Kalendarum luniarum congregata cst aput Rr])l)esturt sancta et univcrsalis synodus-', ut rex sapien- tissimus cnm consilio primatuni suoruni dccrevit, inspirante omnium Salvatoris clementia, pro utilitato ct statu sanctac matris accclcsiae. Cuius roi '' sollertiam prudentissimi viri Hiltiberti archiepiscopi studium° gubernabat, considentibus'' religiosissimis sacer- dotibus, id est Ruoperto'' sanctae Treverensis sedis'' archiepiscopo, Unni sanctae Ilammaburgensis aecclesiae archiepiscopo''', Adaluuardo'' sanctae Fardunensis sedis episcopo, Riquino Argentinac civitatis episcopo, Notingo Constantiensis ' aecclesiae episcopo, Unuuano Padarbrunnensis sedis episcopo, Vdalricho Angustudunensis'' aecclesiae episcopo, Bernhardo Ilalvarastetensis sijdis episcopo, Burchardo IJuirz-
i:. burgensis aecclesiae episcopo, Tuotone Osneburgensis sedis episcopo, Rumaldo Mimi- gartenovurdensis aecclesiue episcopo, Eberiso Mimidensi.s ' aeeelesiae episcopo, necnon et abbatibus aliisque sacri ordinis viris. Porro cum eoruni unanimitate'" ac primum Deo favente capitula infra notata tam" pro nostra quam pro christiani pnpnli correc- tione collecta sunt.
•jo Capitulum I. Ut deinceps natahtia XII apostolorum summa veneratione solem-
niter celebrentur; et in vigiliis antiquitus statutis atque actenus ab antecessoribus nostris servatis ieiuniorum vota omni diligentia persolverc; dccernimus. (iuia quos caelitus sublimioris meriti scimns, hos ('t ampiioris dignitat(^ honoris a nobis (^slendos ease non dubitamus.
■2;, Capitulum II. Plaeita saecularia dominicis'^ vol aliis'' festis diebus'', seu etiam
his'^ in quibus legitima ieiunia celebrantur, secundum canonicam institutionem^ minimc fieri volumus'. Insuper quoque" gloriosissimus rex ad augmentum cliristianac reli- gionis concessit, ut nulla iuditiaria' potestas lieentiam habcat sua auctoritate christianos ad placitum bannirc"' VII diebus ante natalem Domini'' et a quinquagosima usquo ad
:." octavam pasehae et VII dic^bus ante nativitatem saneti lohannis I>aptista(\ (juatinus-^ adeundi aecelesiam orationibusque vacandi liberius habeatur facultas '-.
Capitulum III. Praecipinuis namque, ut nullus christiaiuis pro roverentia aeccle- siam petendo ibiquo maucndo indeque revertcndo alicuius publicae potestatis banno ibidem constringatur, ne forte, dum ad accclesiam causa oiationis' properat, per
.1.'. bannum impediatur pro salute animae devote insistore.
Capitulum IIII. Si ^ quis prcsbyter aut diaconus neglegens vitao suae, mala de se suspicari permiserit, et eius infamia coram episcopo canonice denotatur, adnK^neatur
2. '^) corr. ex siumlns 1. '') reyis 2. <") (iec.«/ 2. '') rtirr. r:r conseilcufiljus 1; guljcniat
consiliuiii. liesidentibus 2. <") IJ. 2. f) ecclesiac, !f(i saepiu.i 'J. ") eiiisco)ii) 2. ''I corr. i-.r
W adaluuartii 1. ') roiist.antiae 2. '') .nugustituilmicusis 1; Oliilricu A. ccclcsiae cf. 2>rn.i-Uiii seijuenli
loeo pnnilnr 2. ') Eliurgisu Miiniilouensis 2. '") unaniniifc 1. ") tani pro nostra iles. 2.
") (lieljus add. It. 1') pr.-iccipuis tidil. /.'. 'i) iki-sl /!. ') ileest 2; iu liis iliclms /.'. ^^) cou-
stitntioueni U. ') decrevinuis /J. ") jiro i|iioi{UC — concessit 11: etiain sancta syiioihis ilccrcvit.
V) « reeenllore maun riirr. iii iuilieiaria 1. "') in suinvidictis diclius id cst <idd. II. ") usi|uc in
4.'. iictavas ciiiplianiac <iil.il, B, V) rorr, c.r quafcuiis 1. ") nr.-ifionuni 2.
1) V, qiiiie lulnntwit KniiM 'Arcttir' VII. siii. Sjii r anlicc IlitiiilicniCHrii P, I. t:i (0. i:i) saec.
XI~-XII, iilii capid mmitm. (X, -Jjl) typifi daliiiii exl, 2) Cf, Cmicilii Ti-ilmrienniK a, ,'?y5, cap. 3i>.
3) Cf. Cniicilii Miiyuidiiii ii. .s'.J2, eap. s,
1 *
4 . HETNRICI I. CONSTITUTIONES. !I32. Nr. 2. 3.
ab cpiscopo semel, bis ac tertio, ut vel prodendo reatiim culpabiiem se esse cognoscat et sic iustae correptionis sententiam excipiat aut, adhibitis secum collegis, iuramcnto se expurgando innocentem se" esse demonstret.
Capitulum V. Ut nemo nisi consentiente proprio episcopo aut eius misso ieiunium sub optentu religionis sibi imponat, unum diem*' prae aliis excipiendo, omni niodo interdicinius. Quod et factum displicet, et in futurum fieri prohibemus, quia plus causa ariolandi esse dinoscitur'^ quam supplementum catholicae legis.
De'' episcopis qui cum excommunicatis communicaverint. Ex concilio apud Erphesfurt cap. YIIII, cui interfuit Heinricus. (9) Deerevit sancta synodus cum consilio serenissimi principis, si deineeps aliquis episcopus sui ministerii oblitus, sciens :o cum excommunicato communicaverit sive in salutatione, sive in oratione, sive in iniusta confortatione, sive in cibo, sive in potu, excommunicatus habeatur tam a principe quam a caeteris omnibus, quousque in proxima synodo audiatur et Deo et aecclesiae suae satisfacere cogatur.
i.j,t.
Hildibcrtus'' Mogontiensis archiepiscopus subscripsit. liuobertus Treuerensis n archiepiscopus subscripsit. Vnni Hamaburgensis archiepiscopus subscripsit. Adaluuartus Fardinensis episcopus subscripsit. Rihuuinus Argentensis episcopus subscripsit. Notingus Constantiensis episcopus subscripsit. Vneuuanus Padarbrunnensis episcopus subscripsit. Vodah'icus Augustensis episcopus subscripsit. Berenhardus Haluarstatensis episcopus subscripsit. Rumaldus Mimigartenouurdensis episcopus subscripsit. Eberis Mindunensis 20 episcopus subscripsit. Necnon et abbates cum ceteris sacri ordinis viris subscripserunt.
3. BliEVIABIUM CANONUM. Breviarii parteni servaverunt 1) codex S. Petri Salishimjensis IX. 32 sacc. X, qni praeter Cresconii concordiam canonum et alia cmitinet CoUectioncm quandam canonum 61 capitihns distinctam *, niius caput 5S fol. 210 ' ct 217 - primum refert historice de epistola 2,1 Heinrico regi allata, deindc ipsius hrcviurii capita septcm prachet; codicis collationcm dehemus rev. P. Willihaldo Hautltaler ahhatiae S. Pefri 2n'eshi/tero ; 2) codex tahularii regii Monaccnsis chart. saec. XV. ex. collcctanca Amjcli Eimipler ahhatis FormlHicensis a. 1513 mortui continens, fol. 200' et 201 scrvavit omnia quao in codicc 1 repcriuntur, exceptis ultimis trihus capitihus, ecmttra ahundat parva sententia ad caput 2 pertinente, 30 quae tamen perperam posita est in fine capitis 3. Codicem confulit vir cl. Locrsch Bonncnsis. Ex hoc codice editioncm hrcviarii paravit Wittmann in lihro 'Quellen und Erurterungen zur Bayerisehen und Deutschen Geschichte' I, 410. Breviarii capita 1. 2. 4. rcspondent Gesforum capitibus 6. 1. 2, quos numeros in marginc poni iussimus. Adnotandum csf, hrcviarium tempus synodi Kalendas lulii dcfmire. (P. deesf.) 35
Kalendis" lulii anno Domini incarnati DCCCCXXII. Quando synodus in Erfes- furt, indictione V. est habita, regnante Heinrico'' piissimo rege, anno XIIII, epistola
2. "■) deesl 1. b) deest 2. «) cognoscitui- 2. '') B. XI, 77: lenima in Coll. XII partium cnd. Bamherijensis : Ex concilio aputl Erphesfurt cap. YIIII. cui iutcrfuit rcx Heinricus. <>) ^. i^ 227.
3. ^) cod. 2 sic incipii: Quando synodus in Essefurt est h.al)it.a K.ilendis lulii anno doniini DCCCCXXXII 40
imlicticinc V. regnanto. •>) litertt i prima supra Kn. add. eadem manu 1 ; Henrico 2.
1) V. desoriptionem quam dedit Phillips 'Sitsmuishericlde der Wisner Akademie der Wisfxn- selMftm' XLIV, 4:17 sq. 2) Seamdnm numerntimem nomm; fol. •ii-> et 2-J3 npud Phillipsmm (p. 496.
505), qui folia deperdita nnmerarernt.
HEINRICI I. C0NSTITUTI0NR8. 932. Nr. 3. 5
a Hierusaleni'' ad Constantinopolim et inde Roniam a patriarcha transmissa Heinrico regi'' allata est, in qua eontinebatur. Hierosolimis" Ohristianos et ludeos contendere pro sua invicem religione*^, ludeos etiam Sarracenqs pccunia conducere, ut eis suam legem adiuvarent Christianorum rcligioni protendero: et triduaiuun utrisque agentibus
5 ieiiiiiiuniK. Christianos templum Domini et ludeos suum rlausisse sacolhnn'', ut eis ab omnipotenti Deo manifestaretur, utrum' corum roctiorem haberent fidom. Tum in"^ tertia die ultro Domini apertum est templum' manifesteque a'" Christianis. ut pridem fuit crucifixus, ita est visus. fudei vero hoc vidcre cupientcs. quantum appropinquarc studuerunt, in tantum retrorsum abierunt. et i^x eodcm signo pertcrriti, omnes" ludei
in qui citra niare erant baptizati" sunt. Et ob id precipiebatur f" in eadem epistola, ut omnes ludci intcr ('hristianos commornntcs aut bapti/.arontur" aut n tota christianitate excluderentur'1.
1. In eodeiu statutum'' cst conciiio^ ut nulli liccat sua spontc unius dici iciunium <•. sihi eligere, et j)roptcr nullius fcstivitatis iuinorcm suuni mutaie propositum. nisi aliqua
15 rationabili cogente neccssitate' cum consultu episcopi sui lioc agat.
2. Item ut vigilia omiiium sanctorum ct assumptionis sanctao Mariae et omnium '' singillatim apostolorum" iciuniis venerentur. et sancti Laurentii : ct ut XIIII dies ante natalem Doniini et auto luitivitatom sancti lohannis Baptiste ieiuncnt ct eaedem'' festi- vitates fericntur. Et'"' iu his vigiliarum dicbus allcluia^ non ranitur. nisi dominica
20 evenerit.
3. Et in socunda foria autc assumptioucm sanctac ^lariac unusquisque episcopo. in cuius cst parrochia. (lcnariuni sivc uuius dcnarii protium in (|ualicuin(|Uo velit re presentet, et illc cogitet, ()uoiiio(l() optinio iii illorum qui hoc obtulcrunt salutem' dispenset elemosinam. Et si scrvus tam pauper est, ut dcnarium ncqucat persolvere',
2?' dominus eius pro eo rcddat. Et unusquisquo in dominico dic ante eandem feriam prout valeat eleniosinis sc rcdimat.
4. Ttcm ut nullus ab initio XL. usque ad octavam paschae vuadiare ncc ad inallum ■■. cogatur ire nisi causa rcconciliationis aut magnae necessitatis. Siiuilitcr et YII dies ante natalcin Domini et sancti lohannis Baptistae dccretum cst fieri.
:» 5. Itcm in codem statutum" cst concilio, ut nullus, qui homicidium aut pcriurium
convincitur perpctrasse, antc intcr Christianos liabeat communioncm . quam ad veram
veniat satisfactionem.
6. Itein ut missac, (juac iuratiouabiliter a quibusdam ct canuntur et audiiintur,
utputa'' inissa sancti Michalielis. quae canitur causa victoriae ', ut jienitus relinquantur, 3,-. nisi ad eandem ad quam priinitus invcntac sunt constitutioncm. Similiter ct dc caudelis.
quas quedam in modum crucis in terram ponentes accendunt, ut su})ra candelabra
positae incendantur. ammonitum est.
3. c) ,ib [enisalem 2. ''i ilcest 1. <■) lerosnliniis 2. ') Iudeos pro religione invieem eonten-
(lere2. 8) utr. triil. io. ag. 2. li| .sac. s. cl-uis. 2. >) qnique 2. ^) ilreKt 2. ') templ. Dom.
40 ap. est 2. ") decstl. "j oui 1. ") l)aptis. 2. I') precijiiatnr 1. 'l) excludai-entur 1.
■•) statum 1. s) in eod. conc. constitutum est 2. •) nec. cog. 2. ■>) ap. sigillatim 2. ^) eedeni
corr. 1. ^) Et — evenerit omnino den. 1; in 2 iiosita sunt 2>ost pr<i eo reiUlat. ^) alla 2. S| roreiii
insemi; deesl 1. 2. '■) loco nequeat persoivere 2: non habeat. ") statuni 1. '•) ut pute 1.
1) Hanc missam amtam fuisne ut S. Miehael rictoriam super Unfjciros dmarct, Fhillips l. c. j>. 5(M> 4r. opinnins est. At rer. P. WilUhnhhis Hauthaler me dociiit, mixsam S. Midiaelis, quae ridoi-iae cmisa canitiir, s^yectare ad Litimiiam ali ecclesia Rfimana traditain, in cpia archancjehirt ricttw iinficlonim maloriim et defensm- ecclesiac atquc iiniiiiarum celebrefiir, el e.rpliciiri reneralioiie marinii et communi qiiii S. Miclaiel ah ecclesia imtiqiia coleretur. Prorocnt rir d. nd Diiiiicl ln, i:i. Jl: !■>, 1: Aiiocnl. IJ. 7. .s ; Missale Romanum ad Sejit. 'jy: Mi.^isam pro defunctis in Ofjcrtorio.
fi . HEINRICI I. CONSTITUTIONES. 932. Nr. 4.
7. Iteni ut nulli sacerdotum mulieres secum in una domo sub nomine simul habi- tandi liceat habere, vel saltem matrem aut sororem , ne forte inde occasio aliarum oriatur introducendi mulierum.
4. PETRI BUCIS VENETIAEVM EPISTOLA.
Sistimus c 1) eodice universitatis Gandavensis 113 (nunc 548, oUm S. Maximini 5 Tfeverensis) saec. X, folio pemiUimo verso, qiiem exscripsit h. nt. Bcthmann; 2) cod. hihlio- thecac rcfiis Stidtgardiensis, iam in hihliotliccam puhlicam illatac, Inr. ct polit. 112 (olim Wcingartensi)^, cui prior pars cpistolac fol. 141 manu sacc. X. inscrtn est. EpistoJam, quam e codice 1 pid)lici iuris fccit Diimmler 'Gesta Beremfarii impcratoris' p. l'>7, ad synodnni Erfordiensem pertincrc docuit vir cl. Locrsch^. (P. dcest.) lo
Excellentissimis et"' omni decentia decoratis Heinrico'' sublimissimo regi et Hildi- berto"^ venerabili'' archiepiscopo et omnibus episcopis in illis* partibus commanentibus Petrus Christi muner^ inperialis consul et senator' atque dux Veneticorum» una cum Marino venerabili'' patriarcha' nostro et episcopis nostris vobis laudem et magni- ficentiam'^ et salutem cum devotissima amieitia exobtamus'. i.'>
Quamvis corporaliter longo terrarum'", multo" aquarum dividamur° spatio''. iungat nos Ciiristi caritas, quae unanimes habitare facit in domo. qui linguas infantiuni fecit disertasi et aperuit 6s mutorum'': et ex ore infantium et iactantium perfecit^ laudem'. Quoniam post sacro regenerationis chrismate, cuius lavacro per gratiam Redemptoris cuncta deleri* originalia" peccata credimus, suscipiendum est belluni contra vitia omnia 20 spiritalis nequitiae in caelestibus et fortiter sub fidei certamin§ dimicandum, ne iterum ad damnabilia reducamur peccata: audivimus'', ut quidam ludeus, qui fuerat in Iliero- sohma, advenisset™ in regionibus vestris in figura Antichristi^ et blasphemabat nomen domini nostri lesu Christi et dicebat magnum scelus^ de sancto sepulchro, ita ut, si potuisset, evacuaret regnum Christianorum et exaltaret sinagogam ludeoruni. Unde 2.^ miramur de sapientia vestra et episcoporum vestrorum, si hoc credere dignaremini''. Fuit namque contentio inter Christianos et ludeos de lege quam" colebant: sed ludei invidia ducti'' congregaverunt aurum et dederunt principibus Sarracenorum, ut exalta- rent nomen eorum. Christiani vero haec audientes fecerunt placitum cum ludeis, ut claudcretur sinagoga ludeorum, similiter clauderetur'^ sanctum sepulcluum Domini, et 3o ponerent principes Sarracenorum custodes suos, qui custodirent eos, et cui ostenderet
4. a) et deest 2. l^) Heiurigo 2. <=) liiiliberto 1; liiltiberto 2. ^) deesl 2. c) illis in 2.
f) sciiatus 1. 8) Veneticorum dux 2. '') veuerunt 2. •) patriarchae 2. '') m.nguificentia 2.
1) exoptanius 2. "') terarum 1. ") multitudo 1. 2. ") dividamus 1; iliviilimur 2. P) spatia 1.
q) (lis.sertiis 2; et deest. r) iiiutum 1. ^) pevfecisti 1. ') doleverit 2. ») orrigiualia 1. :i:>
") uamque add. 2. w) fuerat ierosolima atlveuisse 2. ") infigurautia pi 2. >) maguo scelere 2.
'•) (lignamini 2. -^) qua 2. ^) expUcit 2. «) clauderet 1.
1) Cf. SclmUe 'Wiener SitzuMisbei-ichte' CXVII, 15. 2) Eodem anno 932. duo in Bmvaria
concilia halrita sunt, nnum Ratisbonae, alterum in oppido Dingolfing. Illius p-oloflum tantum dcdit Pertz LL. II, pam 2, 171; textum integnim Merliel LL. III, 482, qui etiam ibidem editimiem BalisJmiensis •<o coneilii, (piam Maiiene olim institnerat, rqxtiiHt. Cum a nostro pivposito aliennm sit, concilia mere jnvrin- ciidia edere, ideoque et Dingolfmgensis synodi proloyum reiecerimus, descriptione tamen teoctus synodi Ratis- bonensis ohria, quam fecit Bcthmann c codice Bruxellensi ISIG (olim Stabulensi) saec. X. etiam a Martenco adhibito, rariam ab editione MerJceliana lectionem hoc loco afferri iuvat. LL. III, p. 482, linea 5 Rada- sponam; 1. c, Odaliiertus; 1. 7 Vodalfredus ; }. S Frigisiensis — Isengrimus; l. 9 Swarzloh; l. 17 amore « monore — cnioudaiionis; /. IH (nnoliorare; /. 26 suis facultatibus. 3) Psal 132, 1; Sap. 10, 21;
Matlh. 21, 10.
HEINKICI I. CONSTITUTIONES. 932. Nr. 4. 7
Ueus virtutem et signa. illi de utroque populo credevent. Facta deniquc oratione Cliri.stianorum. aperuit Deus templuin et sanctum scpulchrum, et acccnsa ipsa luminaria ct inluininatum est templuni, ct apparuit gloria Domini, ita ut ostenderct se Dominus incarnatus et quasi crucifixus, stantem in dextera columna intra suum sanctum sepul-
5 chrum, sinagoga vero ludeorum vacua et inanis remansit''. Hebrei vero confusi propter mirabilia domini nostri lesu Ohristi, quae viderant. crediderunt et baptizati sunt. Inde vero Hierosolimitanus patriarclia suas litteras et legatum suum Constantinopolim ad Romanum direxit imperatorem'-' et omnia innotuit quac Deus ostendere dignatus est, commonendo, ut sicut lerosolima omnes ludei Christiani facti sunt, ita et in suum
III imperium omnes ludeos ad Christi fidem converteret. (Juod vero ipse imperator audiens' omnes ludeos baptisari iussit, et ipsi llebrei mirabilia Dei audientes spon- tanea voluntate crediderunt et baptizati sunt. Qua de re obs(!cramus magnitudinem vestram, ut haoc mirabilia doniini nostri lesu Christi omnibus Hebreis nunti^tis et baptizari eos precipiatis. Si quis vero Ilebreus baptizari noluerit, precipite ut signum
15 crucis in nullo*^ metallo nec in ullo drappo aut aliqua'' spetiij in vestro regno suis poUutis manibus contingat. et ipse Hcbreus, si nohicrit esse Christianus, confusus et repudiatus de vestro regno abscedat. Nunc autem corroborati in fide domini nostri lesu Christi laudemus et exaltemus nomen eius in secula seculorum'.
i. "1) remansis 1. ") imperiimi 1. f) mcein iiisertii e) iiulo 1. '') alifjuo 1.
2u ') omisH Bethm.
OTTONIS I. CONSTITUTIONES. 948. Nr. b.
OTTONIS I. CONSTITITIONES.
5-7. SYNODITS TNGELHEIMENSIS.
948. luii. 7.
Iluius sijnudl cclcbcrruni iiudta [irofcrl Iiiclicrus L II, c. (>'.) — 81, qucin [iractcr Flodoardi Hidoriain Remcnsis ecclvsiac ctiam Gcstu ad manus hahuissc arhitramur. Quippe cap. 69 noinina ciiiscoporum in sijnodo pracscntium tradidit, quac Flodoardus ei ncquaqtuim suppeditavit ^, ct cap. 81 dccrcta uliqua (de illicitis prosbyterorum coniugiis ct de prcsbyteris eukaristiam indigne tractantibus) affcrt, qiMC ncquc apiid Flodoardum nequc in Gestis svpcrstitibus leguntur. Orutiones atdcm praesulum et reguni in si/nodo hahitas itemque epistolam a sijnodo Ilugoni duci niissam, quue c. 71 — 77 lcguutur, ab ipso Hichero confcctas csse, iam intcr viros doctos constaf^. Eas igitur, quas Pertsius olim e Richero desumptas Gestis praeposidt, reiecimus.
Scrvavit Flodoardi Ilistoria Rcmcnsis l. IV, c. o5 (olim 34); damus c rcccnsione noouc editionis SS. XIII, 585. (P. 21.) \b
Sanctae Romanae et apostolicae sedis vicario domno Marino universaeque sanctae sinodo apud Engulenheim congregatae Artoldus divina propiciante clementia Remorum episcopus.
(I) Domnus Agapitus papa litteras nobis et ceteris coepiscopis nostrae dioceseos direxit, in quibus precepit, ut ad hoc vestrae sanctitatis concihum convenire stude- -" remus. ita instructi de omnibus, ut rei veritas miseriarum nostrae sedis. quas patimur, coram sanctitato vestra manitesta fieri posset. Quocirca propalare prudentiae vestrae commodum duximus, quahter res exordium coeperit litis huius, quae adhuc inter me et Hugonem miserrime veutilatur. Defunoto siquidcm Heriveo archiepiscopo, Seulfum, qui archidiaconatus urbis nostrao tunc officio fungebatur, ad praesulatum 2s eiusdem sedis elegimus. Qui pontifex ordiuatus, assuniens zelum contra proximos predecessoris sui, cum eos per semet a loco depellero non valeret. consilio inito cum quibusdam laicis, sciiicet consiliariis suis, amicitiam (juacsivit Ileriberti comitis, quam dato iureiurando per eosdem consiliarios obtinuit eo tenoro. ut post obituni ipsius ad
, 1) Ordo miidnum tumen confusiis est. Richenim ea e duohns fonUbus concinnasse equidem ex eo 30 coniiciam, quod ejiiscopus Ripensis his, scriptione tamen diixrsa lef/itur: Lioptacus Riljunensis et paullo post Liofdach Ripuensis. 2) Cf. Diimmkr, 'Otto der Cfrosse' 103 not. J el J63 fwt. 3.
OTTONIS I. CONSTITUTIONES. 'M». Ni-. 5. 9
electionem pontifici.s milites ecclesiae nuliiitcniis nspiriirciit sinc consilii) i|isius Hcri-
berti; idciii vero comcs fViitrem Herivei prcsulis et ncpotcs i|)sius n [inrtici|)iition(^
rerum Uemensis episcopii sepixriiret. Quiljus piitrittis. iiisiiiiuliiti sunt idcm propintpii
Herivei presulis a consiliiiriis Seulfi episcopi dc infidelitatc ipsius scnioris sui, iiecer-
5 sitor[ue Heriberto comite cum pluribus suis, iubentur ad rationcm reddendam coram
ipsis venire. Et quia contra eos a quibus accusati fuerant, singulari congredi certa-
mine nolucrunt, subliitis ab eis rebus quas ex episcopio possidebant, comprehensi
sunt atque deducti per Heribertum comitem ad Rotbertum regem, a quo etiam sub
custodia sunt detenti usque ad mortem ipsius liotberti. (2) Tertio demuni sui epis-
1" copatus anno Seulfus episcopus, ut piures asserunt, ab Heriberti familiaribus veneno
potatus, defungitur. Mox itaque comes Heribertus urbem Remensem adiit et ecclesiae
milites, clericorum quoque quosdiim de rectoris elcctione ad suum consilium, ceu
iuratum fuerat, intendere fccit. (_'uiii iiuibus ad Rodulfum regein pergens in Burgun-
diiini, obtiiiuit ab eo, ut sibi committerctur idcm episcopium, eo tenore, ut tam clericis
16 quam laicis dcbituiii lionorcm concedcret et conservaret nec iniustitiam alicui fiiccret:
sed ipsum episcopium aeipio iure gubcrnaret, donec taJem clericum eidcni regi presen-
taret, qui ad episcopale miiiistcrium cxciiiiciiduiii ritc ordiimri valcrct. (iui comes ad
oandem urbem regrcssus, rcs cpiscopii prout sibi phicuit tautorilius suis divisit, ceteris
iibstulit ct absque ullo iudicio vcl lege, quos voluit rebus ex|)oliiivit vel itb urbe
•-'II propulit. Odalricuni denique Aquensem episcopiim iii ciidem urbe suscipiens, epis-
copale iiiibi ministerium celebrare precepit. (3) Sicque per annos sex et eo aniplius
ideni episcopium suo dominio vendicavit, pro libitu [)roprio illud tractans, et in sede
presuiis residens tam ipse quam coniunx sua, doncc septimo tandem anno, ortis inter
ipsuin et regem Rodulfiim iitcpic Hugonem comitcm (|uibusdani simultatibus, Rodulfus
25 rex cum Hugone et Rosonc fratre suo (;eterisquc })Iuribus tam cpiscopis quam comi-
tibus Rcmoruni obsidet urbem, succensentibus sibi episcopis et conquerentibus advcrsus
eum, (|Ui)d tiim diiituino tciiipore contrit diviiiae legis auctoritates hanc urbcm per-
miserit vaciirc jiastorc. (iuoriim (jucrimoniis permotus rox, admonct clerum ct populum
de pastoris electione, dans cis id iigcndi facultiitcm iid Dei honoreni et sui fidelitatcm.
ao Sicque concordantibus cunctis, taiii clericis (|uam laicis qui extra obsidionem erant.
pluribus etiaiii eorum qui clausi teiuibttntur in idipsum faventibus, cligitur humilitatis
nostritc persona in Iioc niagis Iioncre quam lionor^; subcundo. Aperientibus tandem
tam militibus qiiiim (■ivibiis portns urbis rcgi Kodulfo. ct episcopalcm Iieiicdictioncm
mihi tradcntibus episcopis inii itdcrant dectsin et octo, et suscipicntibus nostrain humi-
35 litatem tam ckuo universo qtiam rcliquis civibus, intronizatus ab cjiiscopis nostrae
dioceseos. impositum iiiihi. prout Dous concessit, ininisterium per aiinos ferme novem
tractavi, oidiiiitns pcr dioccsim episcopos octo ct in cpiscopio multos. jirout competens
videbatur, ch^rii^os: (piousquc nono postmodum itniio, ])ostquam Ludowicum regem,
favente IRigonc cunctisipu! regni principibus. Gerbergam (]uoque reginam benedixeram
4u et sacro ])crfuderam crismatc. instigatus Ilugo comes iracundia, quod ei consentire vel
coniungi iiolucrim ad ijisius regis infidelitatcm. adhibitis secnm Heriberto coniite et
Willclnio Xordmannoruni priiici[)c, Ri,'iiiciiscm ol)sid(;t urb(!m. Nec longum, sexta
scilicet obsidionis dic, dcscror ab oiinii ])cne coetti liticitlis militiiic. Sicquc derclictus
iib his, ad Hugonem ct Heribcrtum coin])clIor exire: a quibus coartatus ct conterritus.
45 cogor inemet episcoi^ali jirocuratioitc abdicare, et itii me pro[)eIlentcs. in cocnobio
sancti Riisoli habitarc cDiistittiuiit ; Ilugoiiem vero filiuin Heriberti. ([tii Autisiodori
diaconus ordiuiitus fuerat. in urbem iiitroducuiit, et civitate potiuntur. (4) Ludo-
wicus autem rex a 13urgundia redieiis, mc iipud Sanctum Basolum reperit, et assumens
secum simul cum propinquis meis, quorum res Heribertus comes abstulerat, Laudunum
60 deducit, quod castrum tunc obsidebant Hciibertus et Ilugo: solutaque obsidione oppidum
l,L, CONSTITUTIONES 1. "J
10 , OTTONIS I. CONSTITUTIONES. 948. Nr. 5.
ingrodiniur. nobisque degendi metatus disponitur. Interim clerici nostri loci, sed et laici quidam pessime ab Heriberto tractantur, et quidam clericorum in custodiis retru- duntur, res eorum auferuntur atque diripiuntur, rapinae per totam urbem licite perpe- trantur. (5) Interea convocantur episcopi nostrae dioceseos ab Hugone et Heriberto, satagentibus et quaerentibus ab eis de ordinatione Hugonis filii Heriberti. Qui Sues- & sionis congregati, mittunt ad me Laudunum Hildegariuni episcopum cum aliis quibusdam legatis, mandantes ut ad eos venirem, ad consentiendum scilicet huius ordinationis perversitati. Quibus remandavi, quod non esset mihi competens ad eos ilio proficisci, ubi adversarii et inimici mei cum ipsis erant aggregati. Quod si loqui mecum vellent, ad talem locum devenirent, ubi sine periculo ad eos accedere possem. Quibus w advenientibus in locum ab eisdem delectum, profectus sum ad eos, veniensque pro- sternor ooram ipsis, obsecrans ut propter amorem et honorem Dei, tani mihi quam sibi competens consiiium dare studerent. Qui me de ordinatione predicti Hugonis intorpellare coeperunt et hoc omnimodis suaderc, ut eis in hac ordinatione consensum preberem, promittentes res nonnullas episcopii mihi se impctraturos. At ego postquam i5 responsum diu distuleram, videns eos cunctos in proposito quod coeperant perseverantes, surgens interdixi palam cunctis audientibus, oxcommunicans auctoritate Dei Patris omnipotcntis et Filii et Spiritus sancti, ut nulhis oorum ad eandem ordinationem accederet, ncc alicui in episcopali honore, mo vivente, manus imponeret, sod nec ulkis oandem bcnedictionem suscipere presumeret. Quod si forte fierct, ad sedem -» apostolicam eos provocabam. Illis inde furontibus, ut possem exirc de medio eorum, et Laudunum rcverti, toniporavi responsum dicens ut mitterent mecum, qui eis renun- tiaret, quid consilii reperire valerem supcr hac re in domna mca regina ct fidelibus cius, quia rex non adorat. Ad hoc illi mittunt Deroldum episcopum , putantos me osse mutaturuni consiiium. Quo vcniente, et coram domna regina et fidolibus eius ■-■5 inde me interpellante, iterum exurgens prefatac modum excommunicationis in eosdem episcopos iaculatus sum: vocationem quoquc ad sedem apostolicara itcrare curavi, excommunicans hunc ipsuni Dcrolduui. id ut eis omnino non taceret, sed cunctis mani- feste proforret. (6) His ita gostis, parvipendentes ilH nostram excommunicationem, lieniis accedunt, et quidam oorum ordinationi huic manus applicucrunt, quidam vero 3o se subduxisso sciuntur. Ego vero cum rego manens, quas ille scitur angustias per- tulisse, socum pertuli: et quando eum bcllo aggressi sunt llugo et Heribertus, cum ipso eram, ct vix mortis ovasi pericukim. Prolapsus itaque auxiko et protectione Dci de niedio inimicorum, profugus ct vagabundus loca invia quaoquo silvasque porlustro, non ausus corto consistere loco. Comites autem Hugo et Ileribertus affati quosdam 35 nostros amicos sibi subditos, suadent, ut me rcquirentcs ad ipsos dcducant. pollicentes se mihi bcnefacturos ot rcbus quas ipsi petissent ditaturos. Kequirentos orgo nie amici, reperiunt per- divorsa vagantcm, ot ita perducor a fratribus meis et amicis ad prefatos comitcs. Qui postquam nie in potestate sua conspiciunt, quaerere coeperunt, ut eis pallium a scde Ilomana mihi conlatum traderem et sacerdotaH nie ministerio ^u penitus abiuraroui. Quod ogo nuliatenus me facturum, neque pro amore huius vitae presentis, attestor. Districtus igitur et coangustiatus ab eis, episcopii tandem rebus abrenuntiare compollor: sicquo rursus ad Sanctum Basolum, quasi vacans, habitaturus dcducor. Mansi donique paucis diebus in ipso coenobio, quoadusque comperiens per certos ex familiaribus Heriborti coniitcs nuntios, quod ab eo male de mea tractabatur 45 perditione, iterum iterumquo nuntiis huiusmodi pavefactus ct iinpulsus, locum deserui, et abdita lustra silvarum vagabundus repetii: horisque silentibus et itinere devio Laudu- nuni revertor, ibique susceptus a rege, secum manere constituor. (7) Mansi vero ibidem cum ipso vel fidelibus eius, expectans et deprecans misericordiam Dei, donec ipso dignatus est in cor domni regis Othonis mittoro, ut ad subventionem senioris su
OTTONIS 1. ('0NSTITUTIONK8. ;»4.s. Nr. 5. H
mei regis et nostrain properaret in Franciani. Denitjue postquaiii donina nostra regina Laudunum propter absolutioneni donini rcgis rcliquerat, egrossus inde, ad domnuni regem Otlionem cum seniore meo deveni rege. simulquc Kemos accessimus. Cingitur itaque urbs exercitibus , et episcopi qui adcrant me sedi nostrae restitui censent.
.'. Mahdatnr ergo Hugoni a domno rege tHlione. ut egrediatur et pervasam deserat urbem. At ille nutans aliquamdiu et pro posse, ubi vidit ad resistendum penitus sufficere se nequaquam valere nec amicorum sibi presidia subvenire, decernit exeun- dum, quaerens ut liber cum suis dimittatur abscedere. Permittitur itaque sanus exire cum omnibus qui secum voluero comitari, et quaecunipie secum voluit terre, nuUo
10 contradicente, asportavit. Sicque cum regibus introgressus urbem, precipior loco nostro et honori restitui. Susceptus igitur a domnis arcliiepiscopis Rotberto Trevirensi et Frederico Mogontiacensi, comitantibus cetcris et congratulantibus tam clericis ecclesiae nostrae quam reliquis civibus, ab ipsis restituor catiiedrae cpiscopali. llugo vero Remis egressus, Mosomum castrum cum suis oecupat, et muiiiens contra fideles rcgis
15 senioris nostri detinet. (S) Habito denique colioquii placito inter reges, seniorem meum videlicet ac doninum Otlionem, super Cliaram Huviuin. convenimus ad illud tam ego quam ipse Hugo cuiii ordinatoribus suis. Ibique res litis liuius ab episcopis auditur; protulitque litteras ad sedeni Roiiianam quasi ex nostra persona datas excu- sationis meae, acsi vacationem petentcs administrationis episcopii nostri: quas nie
20 numquam dictasse neque vel subscribendo aliquatenus corroborasse protestatus suni atque protestor. Et quia tunc sinodus convocata non fuerat, id opponeiitibus fauto- ribus ipsius Ilugonis, altereatio nostra determiiiari non potuit. Sinodus autem circa niedium inensis Novembris habenda Virduni utriusque partis episcopis annuentibus xov denuntiatur. Interim vero sedes Remensis mihi regenda decernitur; idem vero Ilugo
a:, Mosomi commorari permittitur. (9) Nee longuni, instante scilicet vindemiae temporc. hic aemulus noster Hugo, assumens secum Teobaldum, regis inimicum et regni nostri. cum aliis pluribus malefactoribus, in vilias Remensis episcopii contiguas urbi devenit. et omne pene vinum ex his colligens in diversos pagos abduci fecit. Tum iiiulta mala iiiibi perpetrata, et homines ecclesiae nostrae captivi abducti et ad redcmptionem
3(1 variis sunt adacti tormentis. Sinodus autem circa iiicdium iiiensis denuiitiata Yirduni celebratur, presidente Rotberto presule Trevirensi. precepto doiiini papae Romani. presente quoque domno 15runoiie cuni cpiscopis et abbatibus nonnullis. Ad quam prefatus Hugo evocatus. missis etiam duobus ad eum deducendum episcopis, Adal- iierone et Gosleno, venirc contempsit. Universa vcro sinodus miiii Remense regendum
:i.', decernit episcopium. (10) Indiciturque iterum sinodus liabenda die Iduum inensis Tanuarii, quae et aggregatur, ut donuntiatum fuerat, in ecclcsia sancti Petri aiitc lui. prospectum castri Mosomi a donino Rotberto, eonveiiicntibus cctcris quoque Trevi- rensis dioceseos episcopis et aliquibus Reniensis. A'eiiiens auteni illuc aemulus noster Hugo et locutus cum domno Rotberto, sinodum noluit ingredi, litteras vero quasi ex
4.1 noniine domni papae direxit ad cpiscopos per clerieum suuni, qui eas Roma detulisse ferebatur. nihil auctoritatis canonicae contiuentes. sed lioc tantum precipientes, ut Ilugoni Rcmeiise redderetur episcopium. Quibus ro(utatis, ineuntes episeopi consilium cum abbatibus et ceteris qui aderant sapientibus, responderunt, non csse dignum vel congruum, ut inandatum legationis apostolicae, quam dudum Rotbertus arcliiepiscopus,
j:. defcrente Frcderico presule Mogontiacensi, coram regibus et cpiscopis tam Galliae ([Uain Germaniae susceperat, et partem iain prcceptioiiis ipsius exegerat. proptcr illas litteras intermitteret. quas insidiator noster cxhibebat: iiiimo quod rcgulariter coeiitum fuerat ut canonice p(>rtractaretur. unanimiter ccnsent: precipitur^pic rccitari ca|iitiilum Oartaginensis concilii niiiiiiiii (lcrimum ' de accusato et accusatore. Quo rccitato. iiidi-
&u 1) Vifhitir tntfl/ttii citii. !'. *■/ lii. ciiiti:Hii tfiiii t 'itiiltiitiiitfttsi^i. WAITZ.
12 . OTTONIS I. CONSTITUTIONES. 948. Nr. f). G.
catum cst iuxta diffinitionem ipsius eapituli, ut eomnninioncm et parroehiam Remensem me retinente, Hugo qui ad duas iam sinodos evocatus interesse contempserat. a com- munione et regimine Remensis episcopii abstineret, donec ad universalem sinodum. quae indicebatur, seso purgaturus vel rationom rcdditurus prcsentaret. Ipsumque capitulum mox in carta episcopi eoram se describi fecerunt, subnoctentes hanc etiam definitioncm suam, et eidem Hugoni miserunt. Qui post alteram diem cartam eandem Rotberto presuli remisit, hoc verbis remandans, quod ipsorum iudicio ncquaquam obediturus existeret. Sicque absoluto concilio, ipse Mosonmm contra mandata rogum et episcoporum retinct. et ego Remos regressus, reclamationis meae quereias ad sedom Romanam pcr Ipgatos domni regis Othonis destinavi, prestolans mandata ipsius sanctao sedis, eius decretis ct universalis huius sancti concilii vestri iudiciis parcrc i)aratus.
6. GESTA SYNOBALIA.
Gmia, c quibi(f< Flodoardus et Richerns hansrrunf, inteiira iam non cxstnuf. Pars liand sprrncndu tanicn siiiicrest in tribiis codicibus, qni nmncs candem rcccnsionrw srr/niinfur: 1) Codcx tahnlnrii cajntnli S. Mariae Augnstac Prartoriac (Aosta), nicmbr. iu qnarto, \^ sacc. XI. in., librum ordinarium cajiituli continens ^ cui medio inserlum e.^t folinm in quo Gesta manu saec. XI. in. exarata lef/untur, quae prologum et 13 capita ampJcctuntnr. Exscripsit ea olim vir b. m. Befhmann, male ea typis dedcrunt Monnmcnfa historiae patriac, Chart. II, 40, optimc nuper a. 1885 losephus Aufiusfns Duc vcncrahilis episcopns Augnstanus 'Miscellanea di storia Italmna' XXIV, 341. 20
2) IIoc numero siynamiis insimul duos codiccs olim Weinijartenses, iam in bibliofhcca piddica Stuttgarti intcr regios asservatos, quorum uterqne continet Reginonis opus de syno- dalihus causis et appendicis instnr nonnidla excerpta canonum ct alia quaedam, intcr quae Gesta concilii nostri leguntur. Codices ex nno eodemque archrfypo descripti, simt hi: 2a) cod. itirid. et polit. nr. 114, fol. saee. X^. Geslorum, quae fol. 131' — 133' conspiei- 2:. unttir, textus admodum eum codice 1 convenit, in prima autcm rapifis 10 sententia inter- rumpitur. Quae sequtmtur, lacuna non indicata (penasque proponere — admoneri videatur), a Canisio et Pcrtzio capiti 10 annexa simf, sed minimc ad coucilinm nostrttm spectant, sunt potius verba c. 14 Appcndicis II, operi Reginonis adicctac. Cum ordo rodicis valde confusus sit, non miramnr quod Gestorum capita 11 und 12 intcr aliena qtmedam .10 fol. 134' separatim lcgimus; capnt 13 non rrprrifur. — 2b) cod. inrid. ct jmlit. nr. 108, fol. saec. X — XIK ciusdem plane indolis est ac codcx 2a. Gesfa lcguntur fol. 114' — 110, capita 11 et 12 fol. 117*^. Htmc codicem secutus est Canisius 'Lectiones antiquae' V, 2, 1057 (ed Basnagc III, 9); editionrm Canisianam repetiverunt Goldastius in 'Constitntionibns impcrialibus' III, 305, Liinig 'Reichsarchiv' IV, (iO, coneiUorum eoUccliones, Pcrtzius. ■■::>
Laeinias tanttmi Gestortim servavit codex bibl. cacs. Vindobonensis 2198 (lus. can. 99) menibr. saec. X, fol. 87. Quas defr.xit Pert.zins. Sunf nomina episcoparum, fiuortmi ordo conftisus est, fragmcntum elausulae Gesforum, rjuod in calce addidimus, rt aJin manu exarata cnuntiatio quaedam, quam ad caj). 12 pertinere non est dabinm.
Duo deniqtie capita extramgantia invenit vir cl. WasscrschJeben ^ in CoJ.Jcrtionc w ranonnm codicis Guclfrrbytani 488 (Helmst. 454) saec. X, qiiam perperam adscripsit Rofgero archiepiscopo Treverensi. Incuntc rapite 216 huius coJlectionis (foJ. 151) legitur eanon inntimerattis de fornieatione agens, qui ad vcrbum congruit cum capife 34 concilii Worma-
1) Cf. 'Arcliir' IX, 62S. a) guciH fusiiis descripsi 'Zeitsclirift fiir KirchenredW XX, 455.
3) Quein descripsit vir cl. ron Sdmltc 'Wiener Sitsumjsberidite' CXVII, :!9. i) NotandKm; senten- i^
tiam priorem capiti 10 adnexam roce intentio alnmdare, quae in -Ja non legitm; in editionibiis Canisii ef. Peiizii (p. 26, l. 10) autem obiia est. o) Edidit in periodico 'Richter, kritische JaJirbiicher fiir
dentsdie Be.clitmti.^tsensclmft' 1838, p. 485 sq.
OTTONIS I. CONSTITUTIONES. 948. Nr. (i. 13
tiensis a. 868 huhiti (Mansi XV, 875 = Eenino II, 228): raput rero 220 (fol. ir,2'. 1'>P>) eontinet caimt 20 synodi nostrac, quod ct ipsum respondet capiti 22 concUii Worwnfiensis. Gesta genuina nheriora textu eodieum 1 et '2 fuisse, c eodicihus Vindohonensl ct Guclferhytano perspicitur. Ad eandcm scntcntiam duecris. si capi.ta 4—8 inspcxcris. i/nac 5 noniiisi canonmn ruhrieas, non canoncs ipsos prachcnt. Ergo (icsta ahhreviata fanfum in codicihns 1 et 2 nohis scrrata csse, caquc non infc<ira . iudicenius nportet. — Sfunipf. liey. 164. (P. 24.)
In noniine .sanetae et individuae Trinitatis. Anno ab incarnatione Domini DOCCCXLTIII, indictione YI. Yil. Idus luiiii^, anno serenissimi roi>is Ottonis XIII,
10 ipso quoque cuni illustrissimo rege Luduico'' in presentia'' manente. sancta ac gene- ralis sinodus apud Engilenlieim'' in aecclesia sancti Kemigii confessoris Christi, iu pago Nahgouui*" dicto coilceta est, presidente videlicet domni Agapiti pape apocri- sario'', venerabili Poiimarciensis ecclesiae» episcopo *Marino. et consedentibus'' archiepiscopis Fridirico' sancte Moguntine'* sedis archiepiscopo, Ruotberto snncte
i.i Treuerensis' ecclesiae archiepiscopo. Wicfrido"' sanctae Coloniensis ecclesiae arclii- episcopo, Ardoldo sanctae Remensis ecclesiae archiepiscopo, Adaldago" sanctae Hammeburgensis ecclesiae archicpiscopo, Ileroldo" sanctae luuavcnsis'' ecclesiae archiepiscopo, Rihgouuonc'' Uuangionensis ecclesiae episcopo'", LThodelricho^ Augustensis ccclesiae episcopo, Bcrnliardo* llalverstetensis" ecclesiae episcopo, Diedhardo^' Ilil-
20 dinesheimmensis"' ecclesiae episcopo, Cuonrado Constanciensis ecclesiae episcopo. Starcando Eistetensis-" occlesiae opiscopo, Dudone Paderl>runensis>' eccle.siae epis- copo, Reginbaldo Nemetensis ecclesiac episcopo, Bobbone Wirziburgensis' ecclesiae episcopo, Adalberone Metensis ecclesiac episcopo, Gozlino Tullensis ecclesiae episcopo. Berengero Iluirdunensis" ecclesiae ej^iscopo, Balderico Traiectcnsis ccclcsiae episcopo,
» Uuichardo'' Basilensis aecclesiae episcopo. Duodone Osiieburgensis ecclcsiae episcopo. Eberiso Mindonensis'' ecclesiae (q^iscopo. Ilildeboldo'' Mimigardeuurdensis ecclesiae episcopo, Varaberdo*^ Tungrensis ecciesiae episcopo, Yolgberto C-amaracensis ecclesiae episcopo, Ruodolfo Lugdunensis ecclesiae episcopo, Michaele Radesbonensis ecclesiae episcopo, Adalberto Lauriacensis (jcclesiae episcopo. Liojxlago Ripensis' ecclesiae
30 *) Vodcx ViiidiiboHCnsis nomina cpiscoiMrn iii sic profcrl: Mii.'liiiliel. Starcliaiulu.s Kubilocensis.
Marinus. Fri(.laricus Mo^'onciacen.sis ae. Uuiciredus .\j^riiipinensis. Uuodpertus Treuerensi.s. Adaltac Hanuuaiiurco^ensis. Heroldus, arcliieiiiscopi. Cliuonradus ("onstantionsi.s. Paldricus Tauentracen.sis (siiiicrncrijit. Traiectensisi. Tuoto (_)sne|irugf,'en.sis. Ilihhardus Basiliensis. Adaljjortus Patauieusis. Diothardus Hiltinesheiuieusis. Peringarius Wirdunensis. Reginzo
31-, Spirensis {xH^xrscr. Nenieteusis). Tuto Padarprunnensis. Pernhardus Haluarastanensis.
Rihgouo Wormacensis. Artolfus Uonionsis. Hiberis Mindensis. Poppo Wirzipurgensis. Adalpero Metensis. (iozlinus TuUensis. Hiltipald Miniigernefordun(>nsis. Uaperi Uarii- pertvis Liuticensis. liioptacus Kibunensis. Horat Scleoswicensis. Fulpertus Caiua- rioensis. Regin|iranl .\ninonsis. Huodolfus Laudauensis. C'/'. ilimii iiiiiiiiini njiiid Hiclie-
40 ?•){)« II, 60.
6. a) lan '21i. 'M Ludimuico 2:i: IjUilniiuicn 2li. 'i pscuscutia •J;i. ''l ig eugilciilieim 1:
engilenhem 21). «) Nagouui 2. 'i ajincrifan.i 2. Sl ders/ 1. ''l c.iusiileutiliiis 2b.
1) Frithurico 2. ijiii ('olimien^eiii linniiiit iintc .Uo;/iniliiiiini rl Trerrrenscm. '^) iii.)gi.ntic 2a ; iii.iguuciae 2li.
') Trevirensis 2:i. '"I UuiclilVi.l.. 2a; \Vi.'liiVcil.. 2b. ") .Vl.l:u-ld:ig<. 1. ") ICeroUlo 2b.
•l.i V) muanensis 2. 'i) i;ich..uuoiie 2:i; i;icligovv..ue 2 h, qiii linnr poivint aiile lurarenseiii. '') archie-
piscopi. 1. 2h. s) U.uhdnc.i 2a; (Malrico 21i. ') Berhardo 1. ") Haluest.ofeusis 1; Hauaref-
tensis 2a; Halvaresteusis 21i. '■') Thietlianlo 2. ") Hildinesheiiuciisis 2:i. •'^! Eihstetensis 2a.
J) Paderbrunuensis 2, 5»/ Uniic /luniint antc Vonstantiensem el Eistctensem. ') Wirzibugeusis 1; Wirci-
buronsis 2b. ") uirdunensis 2b. ^) U. 15. ae. e. des. 1. ''i .Miiiiid..iiciisis 2. '') llil.li-
.'.0 holdi. 2. '•) Uarnbert.. 2. '' ' Kipiu-iisis 2.
14- OTTONIS T. mN.STITnTIONES. il48. Nr. C.
episcopo, Orcdo Slicwiccensiss ecclesiae episcopo, Roginbrando'' Arhuswensis' ecclesiae episcopo'^, cum cetu abbatum, canonicorum', nec non et monachorum: unius spiritus amore ferventium, quatinus caelitus adminiculati zizania divini cultus agro ab inimica manu supersita, canonicarum"" sarculis sententiarum"" radicitus extirparentur.
Igitur recitato primitus euangelio, oramineque finito, et sanctorum canonum quam s plurimis institutionibus linguarum clavibus coram reclusis, missus apostolicae sedis cartam sue legationis honorifice protulit; in qua pro debito reverentiae dono Romano" pontifici exhibendo comoniti sunt, ut universalis ecclesie puppis exoptate tranquilli- tatis portui secura succedat, seque procelloso" tribulationum turbine vexari diutius non timeaf. Significatum est autem in eadem'' recitaminis sententia, predictum presulenl if» Marinum ab ipso universali papa tali tenore ad nostros fines directum fuisse, quo in omni ecclesiasticarum legum discussione ipsius existens vicarius, quaecunque liganda essent, apostolica ligaret auctoritate', et quae solvenda viderentur, parili solveret pote- state. Huiusmodi procul dubio aflfaminis tam salul^ri missatico gloriosissimi reges prefati cum pontificibus omnique' clero congratulantes, ut dignum fuit, se in omnibus i.'. consentire et obedire professi sunt. A quibus, auctorante et confirmante legato aposto- lico, capitula subsequentia statuta sunt.
Dehinc ex sessionis' suae loco se subrigens inclitus rex Luduuuicus ad presen- tiam serenissimi regis Ottonis totiusque sanctissimi concilii unanimitatem. satis lacri- mosi conquestus protulit querimoniam, videlicet quod regia privaretur potestate a sn quodam principe, Hugone nominato quondamque sibi subiecto. Cuius anxietati et multimode reclamationi condolentes, in unitatc spiritus coadunati sanctissimi patres, istiusmodi" super hac re sententiam protulere.
Cap. I". Reclamatio regis" Lvdvvici, qualiter Hugo comes illum'^ regno suo privavit^. Nullus deinceps regiam potestatem populari presumat'-, scu k aliquam perfidiae maculam sibi fallaciter exhibere. Decrevimus* enim Toletani concilii B. Tni. 18. iuditium exequendo, Hugonem, regis Luduuuici regni invasorem et raptorem , excom- municationis gladio feriendum, nisi forte tempore statuto ad sinodale conciHum veniat et a tam nefaria protervitate satisfaciendo resipiscat.
Cap. II. Item reclamatio Ardoldi'' archiepiscopi'^. qualiter Ilugo ?.»
pseudoepiscopus'' sedem suam ilHcite invasit. Ardoldus Remensis ecclcsiae
archiepiscopus"=, propria de sede expulsus, ex canonica auctoritate in pristinum honorem
est" intronizatus, Hugo autem, qui eius sedem contra fas sibi usurpavit', anathematis est
sept. s. mucrone multatus : eiusque ordinatores et qui ab eo sunt ordinati, nisi VI. Idus Sop-
tembris Trcvoris veniant et ibi pro erratibus dignani satisfaeiendo penitentiam subeant, :i:, similem excomnmnicationis sententiam sustincant.
Cap. III. Item reclamatios Ruodolfi'' Lugdunensis ecclesie episcopi. De antedicto Hugone comite, qui Ruodolfum Lugdunensis ecclesie episcopum propria de sede, non causa alicuius criminis, sed pro fidelitate Luduuuici prefati rcgis proprii senioris expulit, decrevimus in sancta sinodo. cum pro liac re, sicut de prescripta, 40 excommunicanduni', nisi veniendo satisfecerit.
Cap. IIII''. Ut laici sine episcopali licentia presbiteris ecclesias dare vel demere' non presumant.
fl. B) Slicuueeiisis 2; eoclesi.ie deest 1. h) Ileginljerto 1. ') Arusuensis 2. ^) cpiscnpn
ccelesiac 1. ') canicorum 1. '") canocarnni ferculis (corr. iit vUletiir in sarculis) setenti:irnm 1. 45
") rani.nno 2li. "1 proeello 1; proceloso 2a. i') pcrmittat /er/. Thir. 1) eiusdcm 2. ') .■mcf.
lig. 2. ») omifiunique 2. ') sessiono 1. ") Instiusmodi 1. '*') niimeri rnpitmn ilex. 1.
■*") deest 2. x) ilo add. 2. y) Cap I. /inr /orv poviint 2, simi/iter infro. ''■) pres. pop. 2b.
*) Dicereuimns 2. ■>) Arfokli /lir 2a. c) cpiscojii 1. ■') pscnilaepiscojius 1; spendoops 2a.
"^) deest 2. f) nsurpat 21). s) riiclamafio 1. •>) Riulolfi 2a: Rndolti 21). ') exconnnnni- 50
catione 1. ki Cnp. 1111«' 2. •) dimittere 2.
OTTONIS 1. COXSTITUTIONES. ri48. Nr. U. 15
Ca]i. V. Vt millus hiicoruin prespiteruin'" flagellare" seu fatigare vcl ali^juam sibi iniuriani iiiferre audeat.
Cap." VI. Ut pascaiis ebdoiiiada tota testive'' celebretur: et in pentecosten II. III. et IIII. feria non niinus quani dies dominica'' solempniter lionoretur'. s Cap. VII. In letania maiore ieiunium sicut in rogationibus ante ascensionem
Doniini exerceatur.
Cap. VIII. Ut oblationes tidelium. qiiae altari dcferuntur*. nil omnimi ad laicalem pertineant potestateni , dicente scriptura : -(jui altari deserviunt. de altari' partiei- i '' pentur'. 10 Cap. VIIII. Ut dccinie, ijuas Dominus precipit in horreum suum deferri . si
ccclesiis Dei noii fuerint rcddite , sed nefaria cupiditate, que scvior Ethnc" ignibus ardet. a secuiaribus fuerint retentae^', secuiaria super hoc non exerccantur iuditia, nec in forensibus discutiantur" causis, sed in sancta sinodo ab ipsis sacerdotilius. quorum deputate sunt usilnis. quid exinde debeat actitari. certis diftiniatur proniulgationilius. i.' Cap. X. Ut euangelica auctoritate et sacrorum canonum institutione unicuicpie''
christiano liceat uxorcm diniittere proptcr fornicationem solummodo, confirmamus. nequaquam autein illa vivente aliani duccrc comprobamus.
Cap. XI-^'. Ut sancta sinodus nulla laicorum molestia vcl impulsinne iiKiuietetur.
Cap. XIP. Omnimodis postmodum caveatur. ne' aliquis christianus de prof^ria
■M cognatione uxorein ducat, scd huiusmodi copulam tamdiu fugiat, quoadusque series
generationis recordari potest''. |Si autem progenies tota defecerit, ab anticjuieribus
et veneratioribus adque vcratioribus, quibus eadeni iex vel propinquitas iiota sit, epis-
copus canonice perquirat, et si inventa propinquitas fuerit, separentur.]'
Cap. XIII''. Canonuni exempla et sanctorum patrum instituta scquentes, Gregorii •.Ti vidclicet. Simmachi. Zosimi. Celestini, Leonis et aliorum sanctae accclcsiae doctorum. quendam Ilugonem Rcmeiisis ecclesiae invasorem et raptorcin et episcopale niinisteriuui inlicite usurpantem iuditio sancti Spiritus excommunicamus ct a grcmio sanctae niatris ecclcsie excludimus, quoaduscjue pcnitendo resipiscat et ecclcsie Dei satisfaciat. Quod si non fecerit, sub anathematis dampnatione lucerna cius extinguatur.
3u De" eo qui cuiii coiiimatre spiritali vcl cum ea, quain de sacro fnnte liaptisniatis
susceperit, aut cum ea, quaiii ante episcopum tenuerit, cum sacro chrismate fucrit uncta, fornicationem perpetraverit. E.x concilio apud Engilenheim. Hi quis cum
commatrc spiritali fuerit fornicatus usque ad dignam penitcntiam anatheinatis per- cutiatur ictibus. Similiter auteni et illuiii pcrcutero promulgamus , qui cum ca, quam
■■a de sacro fonte baptismatis susceperit, aut ciim illa, quani ante cpiscopum tenuerit, cum sacro chrismate fuerit uncta, fornicationis perpetraverit scclus. Legitimam si habuerit uxorcm. non diinittat.
De parvulis intra septa monasterii a parentibus contraditis. CCXX. Ex concilio
• apud Engileiiiicni caj). XX. (2t)) Si pater vel mater tiliuni filiamque iiitra septa
m inonasterii in infantiae annis sub regulari tradiderint disciplina. iioii liceat eis^, postquani ad pubertatis pcrvenerint aiinos. egredi et matrimonio cojuilari. IIoc omniiio devi-
(>. ">) in-esbiteroi-um 2;i. ") frageUare 1: flagitare 2b. ") Cap. dee-it hic 2. 1') lest.
tot.a 2b. '1) (louiiiucus 2. ■■) bnnnreiitur 2. ^) leruutur 1. ') altario 2. «) &liue 1.
^) reteutiitae 1. ™) discutiatur 2. "i nuicuique — cnraprobamus dcs, 2, ijui statini laciiua iiuii
45 iudicatu adiiini/unt sententiam ex Beyiuuuis Appendice 11.14 peuasque — ailmoueri viileatur. >') caii. 11
lei/itur etiaiii in 2. ^) cap. 12 etiam in 2. ») ut 2b. '') Sin oou. odou id est via. iude .■iiundus
conventus i/lussema iii 1. "■) uncis inclusa, ijiiae sercarit cod. Vindob. hic iiiserenda essc rideutur.
<•) cap. 13 nou reperitur in 2, rerba Cap. XIII dcs. 1. ^j Duo capita sequentia cum rubricis leijuntur
iu cod. Guelferbi/t. f) ei c.
16- OTTONIS I. CONSTITUTIONES. 948. Nr. 7.
tuntlum, ut ohliitis a parentibus Dco filiis voluptatis tVena lasentur. Tsitur ut pre- (lixiii)us, iiou licuat cis susccptuin habitum umquam doscrcrc, scd convincti, quod tonsuram aut rcligiosam vestem aliquando habuerint, in religionis cultu vclint nolint pennanere cogantur.
Haec» cxcommunicatio acta cst in Ingelcnhciin ab cpiscopis infrascriptis: Marinus * cpiscopus. vicarius domini mci beatissimi atquc apostolici universalis ecclcsie papc Agapiti urbis Roniac, synodo praesidcns statui, consensi et subscripsi
7, MARINI LEGATI APOSTOLICI EPISTOLA.
Epislulu concilio puracto scripta luci data esl a Browero in 'Annalihus Trcvi- rcnsibus' (cd. Colon. 1626 I, 560; ed. Leod. 1670 I, 475) ex ecclesiae cathedralis Trevi- lo reusis schedis. Cuinam personae fransmissa sit, hnnd pcrspicunm est, cum manuscriptum mmen nuUum expresserit. Hugo dux, tU vult Browerus, certe non fuit; veri similius videtur, fuisse Widonem episcopum Suessionensem , qui Huyonem intrusum Rcmensem ordinaverat. Quamvis editor dicat, se praehere 'Marini apostolici Je(jati rescriptum exiguo verhorum flexu', fle.mm istum tamen ma.rimum esse primo intuitu ajjpuret. Mensis u Octohris mentio, quo concilium Treveris indictum esse dicit epistolu, comparato Gestorum cupite secundo, vel suspicionem movere potest. At trrminns concilii Trcoircnsis proro- gatus esse poterat. (P. deest.)
Scire te oportet. et nos et universum, qui nuper iu Ingelheim iussu atque auctori- tate domini Agapiti papae coiit, episcoporum coetum. incredibilem ex tua abscntia -o coepisse moerorem, cum praesertim non rcgni modo tutius salutem et incolumitatcm, verum et publicam ecclesiae Gallicanae causam tantum apud te valiturani fuisse arbitrati essemus, ut, quin Romam etiam iussus continuo proficiscerere, nihil recusaturum duce- remus, quo nc sumnii pastoris vel auctoritatom defugisse vcl detrectasse videreris imperium. At vero quod c(mtra iam a te factum, ita desiderari istic te passus es, ut 05 neque istius absentiao tuae purgandae nuncium ullum miscris neque uliac ad synodum istuc a te missac pervenerint literae. Quo gravior etiam nos doloris scnsus opprcssit, cuni in tantum ecclesiasticae communionis amittendae discrimen ultro te descendere ilhimque tam crudelem atque inipiam a caeteris membris avulsionem cerneremus, uon plus etiam reformidarc. Et licet causa tua cum Hugone Remensis ecclesiac occu- 3^, patore cadem omnino sit. uoxamque consimilem comitari poenam eandem iubeant leges, nos errori tamen iiidulgentes tuo, synodum aliam adhuc tibi Treuiris ad (Jctobrcm mensem indicimus, et istic omnino ut adsis, si ecclesiae gratia, si salus tua tibi cara. des operam iubemus. Prius tamen cum Belgicae episcopis, qui Laudununi profccturi sunt, tibi loquendum erit. Ut etiam ante ex horum sententia cum Luduico rege ot 35 Artaldo Remensi archiepiscopo. quam ad synodum Treuirim accedas. in gratiam rcdeas. omnino volumus, ct quod ita facturus sis. confidimus corte.
C. S) e.cituis Gestoruia frwjmentum servavit cud. Vindobunensis.
OTTONIS I. CONSTITfTliiNKS. \'h\. Nr. S. 17
S. (^VPLTIJ.AUE FRANroFLUTANUM.
(•)51. laii.)
I)/i(i r/ijiifii, qniw ronrcniniit nijilitin riniiiiniii rrl riilnurniii rl iiiiiiiiislrnii nliis iiini inajrjiuruudii, irccpta snnl iit Aiijiciidirr libri Jt.riiiiitniis ilr sijniHtaliltus ransis, i/nai' rxslat
■■' iit tribus laidum cudicibus '. Siniiillatiiii. tradifa sniit jiractcrca iii fribns atiis cudiribns. Ad edUioncm parandam udhibili sunt cudiccs hi: 1 ) Gnctfcrbijtanus Awi. foliti s;;. ;ll (utiiii S. Jacobi. Maiiuntini, llcijinonis cod. nr. i) incinbr. sacc. X, ful. Vm , ipwm cxscripsit oir cL dc Hcincmann scnior ; 2) DariiistadicHsis 'rM. 4" (ulim S. Jacobi Lcodicnsis) incnibr. sacc. XII. in.- fot. ll;i; coittntit inr cl. A. Wijss: W) (iothunus ti4 (iiti.in S. Murtiui
\u Muijuntiiti) iiiciidir. sacc. XI. ftit. 1 l.V. c.r ijnu cdiliuiiriii /laracit Kccardns in Jxtjilrns Fran- curniii p. /.''.S; cuiitnlit 1'crl.:: -\) Vuticanns Pidaiiiius .'f.S.V (ct ipsc uli.iii S. Maiiiiii Mu- ijmitiiti) sacr. X: fut. !'• ct /■' maiut. jiustcriurc cxurata cujiita nustra iain. ina.nmuin piirtcm tcji nix pussnul . Icstuufc ti. iii. \\'iiil.:iu. iiiii cudiccm a. lS}ii iuspcxit-\ ailiiula- oitijuc iu fiiic lciji itacc: l)('n'(^viinu,s .... (Imn apiir(il)iit(j (k'cu.ssui-iiin lupsti-orum et cut.
i:, Ex itoc cudicc dcdit cajiitntiirc Hnrt.:hrim ■tjuiirilia (iirmuuicii II, <i;if i/uam cditiuncm secnti snmits. — Sltciit/if Ucij. l!>;i. ( i'- "''■)
"AniKi incarnatiuni.s Duniiui !)('(;( M ;jj| 1 ''. imlictiuno VI 111'. cunstitutuni cst in Frankonufui-tli'' a rcgc gloriosissiiiiu (Jttonc. anno illius XV^ conscnticntilius c|iiscu|iis. coinitibu.s aliis(|uc tidclilius cunipluriljus', canonuni saiictoruiiKinc patrniu auctoritatc.
i'o nec iioii capitiilariuin- prcccdcntiiini rcf;;-iini iiistitutis coraiii jiositis: nc opiircssio vir- ginuni aiit viduaruni V(d raptiis aii iillis lioiiiiiiibus tiat: ct ut (jiii rapiuiit cas sub noiiiinu simul liabitaiidi''. coupcrantcs ct cunivcntcs' rapturibus, si (|uidcin clcrici siint. d(;cidant a gradu propriu, si vcru laici, anatlicmatizcntur *: et raptorcs sinc sjic cuniugii per[)ctuu niancaut'". (iuud si post haec iungcrc se presuinpscrint, utriiiuc anatlieiiiati-
•.'5 zeiitiir.
2. 'liivcutum est etiam corani'" prcfato regc, ut nulhi abbatia, (|uc pcr se cle- ctionem liabet. ;id nionasteriuni uec alicui in pioprium" pussit dunari"; illc vcru ([uac olectioiie careiit. rcgis donatioiic ct privilcgio ad illud'' inonastcriuin . ipiod siib cius niundiburdio consistit, surrugari ]iossint'i.
■M S, ■' iii •J. jiriicccdil lciiiiiiii: De .■)i|)i-c-ssloiip \ii\i;iuiiiii ;u- viilu.ii uiii. \'.\ i-.i|iiliilMi i. '' i sir 1— .i;
ciul.ii 4. 1=) \lll 2: X -t. ilj tV.iiicniiofuitli 'J; fnuu-nunliiil ;;: lV;iiir,.rml I. •■}\IIL'. i|cuiiipl.
11(1. l'. «1 (•iiiiitularuni 1. L'. '■) vl adil. 2. M (•.iiiueiiieutcs :.l. 1, ^) .■..iiiu.;ii |.cnii;uieaiil '-'.
I) ()( 2 jiraecedil lemma: De ;ililjatia ((uae eleeliuiieiii luiliet. V.\ cap. '") a 3. 4. ") prium 1.
") (liiri p(jssit 3. i. 1') aliud 2. 'i) po.ssc 4.
■y., 1) Ut tvstattir ntitur nuriitsimm rir cl. Wit.-iser.iclilchcii [pniefatiu ji. XX. XXll, tii cutlicilnts (iiul-
/ei-byktiio .litfl. /titio .So. :.'/., Viiuhiiuiien^i tltnil. 7'.i saec. XI, Farisiensi /oiid.s dc I' Oruhiirc nr. -Jtl sair. XI (nr.4. .'i. i: eililiunis). hi cditioiic Bidif.iiina capita noslra iiifeit.innlnr A/ipcnd. I, raii. X!, iii editioiie Wasserschtebeniaiiii .ijiji. 11, ciiji. i'.". cl ■26. p. 4:ST. 4:}s. 2) V. 'Neiies Archif' XIIl, .y.n. Coiitinet
opera iionnnUa S. .iitt/iistini et excer/ita camnam. :'>) V. 'Xeiics Archir' II, S:j:> not. 1. 4) ('/. Coiicil.
40 Cludcedon. can. iT.
II. (:0NSTni"ri0NE.= i.
18 . OTTONIS I. CONSTITUTIONES. 952. Nr. 9.
1). CONYENTUS AUGUSTANUS.
952. Aug. 7.
Convcntus huins, in quo continuatore Reginonis testc, Bcrcmjarii ct Adalherti Italiac rcj/uin cuusa fracfata est , nonnisi ccclcsiastica capitutu scrvafa sunt. Adhihuiinus duos codiccs quondain Weinyurtenses, iam Stidfgardienses supra p. 12 dcscriptos , qui unum ^ eundcmque archetypum sccuti sunt, et quidem I a) Cod. iurid. et 2)olit. nr. IU, fol. saec. X, uhi tcijunfur fol. 142 — 143' et 1 b) Cod. iurid. et polit. nr. 108, fol. sacc. X — XI, uhi lejuntur fol. 122' — 124. Ex codice la cditionem principem instituit Canisius in 'Lectio- nihus antiqids' V, 2, 10')3 (cd. Basnaje III. 11). Quam editionem omncs cditores poste- riores secuti sunt, Gotdastius III, 307, sijnodoijraphi usque ad Mansium XVIII, 436, '" Pertzius alii. — Stumpf liefi 21.'>. (P. 27.)
Cuni excellentissimus piissimusque Otto rex. superna attactus clemencia, non minus de negotio spiritali. quam de statu cliristiani imperii tractare disponeret*, in- primis pontificum aliorumque primatum suorum communi consiiio tVetus, anno incar- nationis DCCCCLII, indictione X, anno vcro regni cius XVI, sub die VII. Id. Aug. i"' placitum conventumque synodalem Augustae fieri decruvit, quatinus concordi diligentia, tam sancti cleri qunm populi. aeclesiae stabilitatis profeotus et totius christianitatis utilitates traetarentur. Cuius divinae rei dispositionem per reverentissimi atque pruden- tissimi Fritluuici Mogontinae'' sedis archiepiscii])! industriain niaxime guberiuiri delibe- ravit, Heroklo etiam luuauensis'' aecclesiae arcliiepiscopo, Manase quoque Mediolanensis -" aecclesiae archiepiscopo, Petro Rauennati arcliiepiscopo, ceterisque Italiae, Galliae, Germaniae subnotatis pontificibus huic discussioni operam exigentibus : Odalrico Augustensis aecclesiae'' episcopo, Annoni Uuangionensis'-' aeclesiae episcopo, Star- cando Eihstetensis*' aeclesiae episcopo, Cuonrado Constantiensis aeciesiae episeopo, Poponi Vuerziburgnensis aeclesiae episcopo, Godefrido Xemctensis aeclesiae episcopo, ^^ Harberto Curiensis aeclesiae episcopo, Vuodonit' Argentinensis aeclesiae episcopo, Lantberto Frisingenensis aeclesiae episcopo. Hugone Aritiensis'' aeclesiae episcopo, Michael Radesbonensis' aeclesiae episcopo, Adelberto Patauensis aeclesiae episcopo, Liudfrido Ticinensis'' aeclesiae episcopo. Gisibrando Terdonensis aeclesiae episcopo, Antonio Bricsiensis' acclesiae episcopo. Uuoltoni Cumano episcopo. Deodato Parniensis •'" aeclesiae episcopo, Uuittone Mutinensis aeciesiac episcopo, Adelhardo Regenensis aeclesiae episcopo, Sigolfo Phxcentinae"" aeclesiae episcopo, Adalgiso Aquensis" aeclesiae episcopo. Cum eorum unanimis diligentia huic aecclesiastico" negotio vigilanter in- staret, omnibus ratum putabatur, principem regni. beatae niatris aeclesiae devotuni fiiium postulare, quatinus ibidem divina diseucientibus intcrcsse dignaretur. Tum dio 35 prefinito eo veniens, dulcisona modulatiouum iucunditatc honorifice, uti regiam digni- tatem decuerat, ab omnibus acceptusi', niissae caelebratione'' finita, satisfaciendo ponti- ficum peticioni cum insigni primatum' turba synodum intravit. Interim reverendus Mogontine sedis archiepiscopus Frithuricus se e solio erigens . humiliter strennueque
5). ^) (lispoiiei-et deest cudd., siqijylevU Perts. •>) Jlagoutiiiae curi: la; Mag. 11). <^) iuua- 40
ueusis codd. '') loco necclesiae leyitur iii la avclii sttbpunctum. ") uuaugioii la. 'i eilisteusis
codtl. S) Uvoiloui 1 1). li) Brixieusis iiiale correxit P. ') railesboriensis codd. k) picinensis
codd. 1) bricsinensis corr. la. '«) placentino la; corr. 1 b. n) auuensis la: aqueneusis Ib;
correxit F. o) aecclesiasticae corr. la. i') receptusV '0 oaelebratae coilil. >■) priuatini
ut vitletur, jirius scriptum erat, eadem maniis corre.cil la; priuatl 11). 45
OTTONIS I. CONSTlTfTloNKS. iin^. Nr. !). 19
sermonem reyulari studio congruontem protulerat; deinde cuncta, quae de iure aeecle- siastico iuxta canonicam'' auctoritatem et iraitanda sanctorum patrum decreta erant ventilata, pronuntians, in his et in' omnibus Iniic rei necessariis so in commune eius presidium scntire postuiabat. Quibus rex superni ainoris igno succcnsus ot zelo divini" :. amoris aniinatus, mentis corporisque nisu aecclosiasticaruin rorum auxiliatorem^', defen- sorem promptissiinum se esso proinitteiido certiticavit. Hac vidolicet promissione audita regali, prelibatus archiepiscopus residens, (•oinnnini cetororum assensu capitula sub- se([uentia titulari procepit.
Cap." I. Si quis oi^iscoporum, presbyterorum, diaconoruin, subdiaconorum ux(U'om ],j acceperit, a sibi iniuncto oftitio doponendus est, sicut in concilio Cartaginonsi tenotur cap. XXV 1.
Cap. II. Episcopos, presbytoros vel aliqucm^ do cloro canes venandi amoro vel accipitrcs habore non licot, sicut in concilio logitur Tolotano cap. X. Quisquis autem personarum huinsmodi in har voluptato deniidatus fuerit. quamdiu in illa dctostal)ili \:, occupationo detiiiotur, ab omiii aocclosiastitto oftitio cosset.
Cap. III. Episcopus. presbyter ant diacoiuis aleae vacans, si>' ab hoc interdicto opere cessare noluorit. volud in Canone' apostoloruiii habctur capitulo XLIl, do- ponondus erit.
Cap. Iin. Nullus iii clericatus offitio manons iiuiliorom subintroductain secum
■M habitare permittat. Si voro aliqua suspitionum maculis aspersa eontra haee agere
temptaverit, ab episcopo vel eius misso virgis caesa dotondeatur. Si autem secularis
potestas hoc tieri prohibuerit, regia potestate femina coacta prelato sententiae sub-
iaceat.
Cap. V. Divcrsa secularis vitae negotia fugientos et monasticae institutionis v', normam aggredientcs oxtra claustrum sine licentia pioprii abbatis ire" non licet: sed tantummodo ioiuni(j et orationi vacare, in locis, quibus i(>nuiitiaverunt soculo, porma- nentes, sicut in concilio Calcidonensi - procipitur.
Cap. VI''. Oportet etiani episcopuin. in cuius diocosi C(;nobium situm ost, mona- cliorum providentiam gerere ot, si aliquit correctione dignum repperit, corrigero festinet. :io Cap. VII". Clerieis'' monacliicum'' propositum' sequi cupientibus et. pro remuno-
rationo divina saecularibus sprotis, artiorem vitam adire volentibus nullatoiius introeundi aditus ab episcopo denegotur: sod potius (■uiii in tali conversationo perstare exortari conetur, sicut in concilio Toletano habetur cap. L '.
Cap. Vni-. Sanctinionialis, que spontanea voluntat(> strictiori vitae proposito se :;.', alligare voluorit, nulla re obstante, id quod bona intentione disposuerat peragendum, ab episcopo impediatur.
Cap. VIIIP'. Ut laici presbytoros sino conscientia et consensu proprii episcopi ab aecclesiis eis canonic(; commendatis non oicere prosumant, nec alios locutn ooruni subire facaant; quia ut ab episcopis ordinantur, ita necesso est, ab ipsis aocclesias M jirocurandas accipiant, sieut in concilio habetur Arelatensi cap. III'.
Cap. X"*. Ut oninis decimatio in potestate opiscopi sit, et si neglocta fuorit, quic- quid inde emendandum sit, corain episcopo eiusve misso corrigatur*.
!). ") (■aiiiiiiK'a la. •) deest. 11). ") iliviiie rorr. 1 a. ^) rerum aiixiUatoreiii ilcn. \:i. ") (■aii.
ro(hl. !ieiiij>er. ^) alicui (tlrinnento nlrlori sttperdurto rorr. rnlctnr e.c nlique 1 n. -^' si (hesl roihl.
4f, '■) (■aiiiiuice rorr. 1 a. ■') ir:H' 1 .-i. '') IIll. rodd. /lerjier^Kn. ') VI. rodd 'l| Clcricus
eorr. I a. "■) niuuacliiuiii 1 .i. 'l liabituui (/ ■<(i/(r(( liii. vel iirnjiusituiu 1 li. "i VII. eodd.
!■) Vlll. rodd. ') IIII lll. k) VIIIl. rotld.
ll Cf. ('(meil. ('(irllKtii. 11. aiii. J rrl V. Vdii. :). '1) Ciiii. 4. '■)) ('f. Cii„cd. Tiilel. 71',
Ctiii. -lii. 4i Cf. SijiKjd. hiiirlliciiii. r. y. .•itipra p. l.'i.
•i*
.20- (vrTONis 1. uoNSTrrcrioNKs, o.vi. Nr. 10—12.
Cap. XI'. Episcopus, presbyter, diacouus. subdiaconus, ut in multis conciliis Hrniatum cst, quoniani divina ministeria contrectant, ab uxoribus abstineant. Caeteri auteni clerici. (piando ad maturioreni aetatem pervenerint, licet nolente.'?, ad continon- tiam coo-antur.
10 12. TRACTATU8 CUM lOHANNE XTT. ^
PONTTFTCE.
962.
Cnrcmntinnem imperhilnn OHonii^ Mafpii (f)f!,2. Fehr. 2) prarreftfiif promif^fiio rrft>R pupae facia rt iuramcnttim in anima rrfiin a Irfjafi.f ipfiinn pracsfittim, Parttim soJlcmpnr rum papa ictum ram scctUum esf. 10
Pridic fjtiam Pacti privilcgium darefur, lohannem XII. rum imperatorc in ccclcsia S. Pctri in si/nodo eonsedissc, apparcre videttir e verhis quihus pontifc.r hullatn incipit, qtia fundationi archiepiscojMtus Magdcburgensis consentit^. Haec htdla adscripta est iiiargini codicis Annalistue Saxonis'^, et ihi ei anne.ra sttnt capitula aliqtia, qtiae concilii cuitisdatn esse facilc est perspectti. TJnde vir cl. Dilmmlcr ca concilio illi Romano a. 9lS:i. 15 vindicavit. Cui sentcntim ettm minime aceederc possim, capita ista in adnotationem relef/avi *. Vir doctissimus ccnstiit, capita statuta fiiissc ca de ratisa ut ii reconciliarcnfur, qiiortim itira arcJiicpiscopatu Magdeburgensi fundato laesa csseni, td puta cpiseopus Hnlhcrsfadensis, A qtio taincn proposiio ca^nta omnino abcrrarc mihi videntur. Econtra contcnderim, ca Jjtdlac iJIi anncxa fuisse a (quodam itis fundaiionis archiepiscopatus Magdchurficnsis -20 impiujnanic, qui co consilio vetercs ranoncs quosdam confiesscrit, a cquodam rpiscopi Ifalhcr- sfculensis asscclu. Caput ulfimum quidem, quod agit dc tricenncdi pos.tcssionc, desumptum rst c Concilii Toletani IV, capite 34 ; caput primum quadrat eapiii 11 eonciiii Mafiuntini a. S47. Pelicjua quin et ijjsa similcm orifiinem habeant, mihi hatid duhitim.
10. PBOMISSIO OTTONIS REGIS. 25
Formam decJarationis seu promissionis ab Otionc lohanni XII. datac, quac iura- menti forma necpiaquam dici potest, servavit codex bibl. Bnmhcrgensis 47 (P. I. 8) mem- Jiranacetis, olitn Mcdiolancnsis, saec. X — XI, CoUeciionem Pseudoisidorianam comprehendens. 'Qunfuor foiia', inquit laffr*, 'ccteris patdo minora insuia sunf; in quiJius ctim munus saec. XI. donaiioncm Constanfinianam sir po.suisset, ui in extremo folio quarfo s])aiiiim -.m vactium rclinqticrctur, illur cdia citisdcm sacculi XI, a reliquis codiris fofius manibiis mniius prorstis dirrrsn' itiitdU formam ))rom.i.t.'<ionis. Quam ex lior rodiec primtis Prrts,
!». I) X. -„,w,
1) V. dc Iiac re. Diimmln- 'Otto ilcr Grossc' p. .5.5.3 not. 3. 2) SS. VI, r,]ii. ;j) (.^uod ;intiiiuo
oile.fie a iiovi.s npc (lpcimi,s noc uUa posse.ssione sunt spoliande. Quod dotes eclesie non auferantur. ?,;, Quod eele.siastica statuta et pvivilegia ab apostoli.s et reliquis iuagistris eclcsie tradita integra serventur, ot prevaricatoros eonun excommunicentur. Quod con.suotudinos eele.siastice pro lpu;o sunt tencndo. (juod tricennalis possessio finna sit. Sicut diocesim alienam tricennalis possessio tollit. itii, territorii conventuni non admittit. Ideoque basilice, que novao condito inorint, ad eum prociil dubio opis- copum pcitiiiiOiiiiit. riiiiis couvontus psso constitorit. SS. ]'I. tiUi. 4) 'BHiliolhpcii rmnii (h-iiintn.' 4o
II, 588.
OTTONIS I. CoNyTITIJTKiNKS. !)i;-^ Nv. 10. 21
ulter laffr 1. c. cdklU. Eandviii fnnimni pcrhiA iKi.nlli^jicr iiihIiiHs cnntincrc ridctiir eoilc.r Tiihl. iivircrsitatif! Tavrinerisis M. S. T). l'. VJ in 4" (oliiii II. II. r, sen G. M. XIX. Ii. II. ')), 111 quu fiil. sf>' iiitcr idias professiones liyitnr ctiaiii 'jirofcssio imjirraforis^ liis verhis incipicns: Tihi (loinnn lohanni papae ego Otho iniperator proniitto et iuraro
s facio ctc.
Hoc scripium, sane (icnniniiin, a partiniii pa.pidiiiiii sociis aevi (rreiioriani vitiatuni es.se, argutc explicarit laffc. Modcrationc i/iiadaiii ciiit Ansclmns Luecnsis, rjui in CoUee- tione canoniuii I. I. c !>() '. foriindaiii nitstraiii rrrcpil, iniam siilaiiiiiiodo sententiam variarif, ruhrira taiiirn uddita lcctori prrsuadrrc nisits <>•/, lior r.sNv inraiiirnfiim ijiiod Otto I. ipsc
ici pracsfderit. Tc.rfiim Ansrliui damiis littrris ntinorihiis ud /idriii rilifionis laffci'^, (jui eum c coclicc Farisiensi S. (icrmani l<ii>.'i dc/irompsil. Aiisrlinitm .'<ccittiis c.^f Gratianus in Decreto D. (13. c. ■■'>:->, (jui tainen rerha aliijua transjiosuit, in fine addidit scntcntiam: Sic me Deus adiuvet et haec sancta J)ei ouanfrelia cf lcmma sic instruuit: ruramentum Ottoiiis quod fecit domino papae loanni '. A' Drrrrfo hansif lUironiiis in 'Annaldnis ccclcsiasticis' 900
ir. § 4, c Baronio Goldastiiis II. 1.'!.
Fcssiinc ritiafum cst nionumciitum ii.oslruin a Uoiiizonc cjiisco/io Sutricnsi in Libro ail aniicuin I. IV*, i/iii ctiaiii /irimiis contcii.dil. iiiriniicnfuni cor/ioraUtcr a rcije jmiestituin esse. llanr formitm fiitum ni farorrin /irlilioiiuiii /toiifi/iridiiim rrrsiim rcccjiit e Bonisonc Cencius cumrrarias aurtor Vitac lolumnis XII, i/uar iii codicihus Lihri crnsuum leiiifur ct
20 fcrc tofa lihro Uonisonis innilitiir. Kdda cif c rodicc Vuticnno 147:1 ah Aniielo Mai in 'Spicilegiii Uomano' VI, ■i:i7 ct c codicr Criirii Itircardiano .-'.i^.s a riro d. Watterich in ^Pontiflcuni Itomanoruiii Vdis' I. ilii. 747. I' ditohus codicihus Cencii in tahulario Vati- cano usservatis (S. Antjeli sacc XI \'. fol. iUio cl .[riniimcnsi saec. XV. in. fol. 278) hanc iuramenti formam dedit FerLz, lcmiiiatr suo ccrtc arhitrio addito: luramentum corporaliter
■>r, praestitum. (^hii cfiam animadvcrtd, cam crstarc in codirc (Jencii hibliothecac Vati- canae 'S48(>, ijucin fidso autotiraiihitin cssc aidumant. E IJoui.fone aut Cencio rcccpif iiira- mcntum istud Sii/oniits in 'Ilistoria rciini Italici^ (cd. Francofitrt. J.'>!)1) p. llif,, emtnfiatis et verhis tamen .suo mittlo inniitttatis. Xos rdifionriii laf/Vaiiiiin rrprtimus. — Stum/if, Rcfl. ;m. (F. 39.)
:i(i I ui':nn(Mi tum (|U(i(l faeere fecit suos fideles Otto augustus antequam
R o m a m a d i r e t.
Tibi domno lohanni papao ego rex Otto promittero et iurnre facio per Patrem et Filium et Mpiritum sanctum et por hoc lignum vivificae crucis et per lias reliquias sanctoruin: ut, .si periniftcntc I)eo Romam vciiero, sanctain Itoinanam aeclesiam et
.",.', te, rectorem ipsius. exaltabo secundum mcum posse. Et luiiiKpiam vitain aut menibia neque ipsuin lionorem. quem nuiic habes et per me habiturus eris, mca voluntatc aut meo consensii aut ineo consilio aut oxortatione perdes. Et in Ronia nulhim placitum neque ordinatioiiem faciain de oiniiibus, ,piae ad te vel ad tuos Roinanos pertinent, sine tuo consilio. Et quicquid de terra sancti Petri ad nostrain potestatem venerit.
4(1 tibi reddain. Cuicumque autem rennum Italicum coinmisero, iurare tibi faciam ilbini: ut adiutor tui sit ad defendendam tcrr.im sancti Petri secunduin suum posse.*
*) Tormiilii Atisclinidiiii : Saeranic n tuin iM^^is Ottnnis fartum (loiiin(] |i;i|ia.c lonnni. Tibi donino loanni iiajiao fjjo rox Otto iivoiiiittcrc ct iiii;irc facio yov Patrcni ct Kiliinii ct
1) .iiit I. I. c. S7, iil inltiiiliirit Jiilliitiiititi Wfrliir' A'//, L' IC. JIT c riiiliir ['iiliriittii /\ti.<rlitii l'.l.s:i. i', 2) 7. e. .■>.'*/. .'ij Jliiiv lieiititiliii ili^iilifutnr iti rnilirr Jh-rrrti iiiitiiiniiiyiiiiii) siiec. XJI. i'.i'. cir/tititti
S. Ainhrosii Maliolutwiisix fol. .W, iiitnti r.rcnsxil Siiiiitnsfrlil. ('/. 'Arrliir' IX, i!:i'.i. 4i eil. Jii/fi'
}. c, p. oy.'} et Liliilli ili' litr I. 'iSL Botir-iiiinii .Ittsrlitii lititn ii^iiiii rssr. itiiiiiiiit Itiotiitihr I r i::!l.
22' OTTONIS I. CONSTITUTIONES. fMl2. Nv. 11.
11. IUEAMENTU3I NUNTIOIiUM REGIS A DEUSDEDIT VITIATUM.
Tcrtium falsarium laffe detexit Deusdedit cardinalrm, in cuius Collectione canonnm I. ]}'. r. IGl luramentum futurl imperatoris lcgitur, ijuod in monasterio Lilnchurfi sc invrnisse diriiK Ni)iiium autrm Jioc loco laffe fccissc >iiihi vidctur, cmn contrndat , cardi- nalctii 'imrlja iuramenti (jrnuini sir com/mutasse, ut a Irgrdis nomine rrgis j)ronuntiutu rssr ■'■ ridcrcntu)-'. Nam cur Densdedit tam violentcr egerit, non prrspicitur. Fo)-mulai>i (diani potius eu»i prae oculis hahuisse, »nhi pcrsuasiun haheo: for»iulam qiiidcm ipsiiis sacra- mcnti, quod lcgati >-egis rcvera in ani»ia eius Romac pontifici iu)averunt'^, non vcro fnrmidam dedarationis scu promissionis regine, qua»i Anselmus et Boni.zo vitinverunt. Exordimi formulae, levi medcla adhihitu, o»mino rei aptum csse videiur: Domno lohanni i" papao rex Otto per noa promittit et iurat i. c. per nos iurat. Crtcrn»i rt ipsa,m fo>-- »nduni a cardimdi pessitne drfor»iata»i essc, ncquaquam infitior. Practer alia hoc i»iprimis falsai-ii manum supit, quod non solum lohanni XII. sed ctiain successorihus eius Ottoncm sesc ohJigavissc dicd. Na»i fonmdam sacramrnti lrgatoru»i ncc plus ncc minus quam formtda proiiiissionis regiae continuissc, neiiio cst qui non vidmt. His ohservidis, grnuinam i-' sacranicnti forinam facile restittics. Ilanc forinulam Perts e.rscripsit e codicr unico car- dinalis Drusdedit. Vaticano .585.3, mbr. sarr. XII, fol. 13'.)', ubi hrwc in marginr lcguntiir: Hoc sacramentum invenit scriptor iiuius libri in Saxonia iii nionasterio quod dicitur luineburg. Pertsium secutus est laffr l. c. p. 592. Nos variain lectionem cditionis Marti- nucrii (M) (ulicciinus. Formulam huiic ahhrcviavit saec. XII. Alhinus pauper scolaris in sn Digcstis suis, (puac cxstant in codicc Vaticano Ottohon. 3057, ful. 13(1'. Qui codircin adhihuit diversuin a Vaticano 3833, ut cvicit vir d. Stevenson ', Ua ut opc codicis Ottohoniani tcxtus forniulac cardinalis castigari possit. Alhinus ruhricam adiunxit hanc : luramentum nuntiorum Ottonis futuri imperatoris quod est in Saxonia in monastirio quod dicitur Liuneburg. Variam Irctioiw.in, quam supprditavit vir d. Doiudoaum, (uinotavinms sub i:>
Spirituiu sanctum et per hoc lignum vivifieae erucis et per has reliquias sanctorum: quod, si permittonte Deo* Komani venero, sanctam Romanam ecclesiam et te, rectorem ipsius, exaltabo secundum meum posse. Et nunquam vitam aut membra neqne ipsum honorem, quem babes, mea voluntate aut meo consensu vel consilio aut mea exhortatione perdes. Et in Roma'» nuUum placitum aut ordinatlonem faciam de omnibus, quae ad te aut ad Romanos so pertinent, sine tuo consilio. Et quidquid te terra saneti Petri ad nostram potestatem venerit, tibi reddam. Cuicumque regnum Italiae commisero, iurare faciam iUum : ut adiutortui" sit ad defendendam terram sancti Petri secundum suum ])osse.
Foriiiida Bamsoniana: Tibi domno lohanni'' papae ego rex Otto promitto et iuro per Patrem et Filium et Spiritum sanctum et per hoc lignum viviiicae crucis et per has reliquias*' .1.1 sanctorum: quod, si permittente Deo Romani venero, sanctam Komanam aecclesiam et te, rectorem ipsius, exaltabo secundum meum posse. Et nunquam vitam aut merabra neque ipsuiu honorem. quem habes, mea voluntate aut consensu aut meos consilio aut niea exhor- tatione perdes. Et in Koma nulluui placitum aut ordinationeni faciam de omnibus, quae ad te aut ad Komauos pertinent, sine tuo consilio. Et quiequid de terra sancti Petri ad 411 nostram potestatem venerit, tibi reddam. Cuieunque auteml^ regnum Italicum commisero, iurare faciaui illum: ut adiutor tui sit ad defendendam terram' sancti Petri secundam suum posse.
10. *) Deo om. r.nd. Paris.; lei/itur in cod. Vaticano, ut in marijine Parisiensis adnolatum est.
•') urbe add. Oratianus. <^) tuus Faris., tui Vaf. '') pape lohanni Ceneius. ") deest B: 45
adeat Veni:. f) sancturum reli(iuias Cenc. S) ineo cons. aut des. Cenc. '') deesl Cenc. ') sancti Petrl terram Venc.
' 1) ed. Martiniicci p. .',01. 2) Eiusdem sentcntiae exse ridetur Waif: 'Deutsdie Verfassnnrjf-
fiescJiiclite' VJ, 177 not. :i. 3) 'ArcJiirio della snciefa Bomami di storia jtatria' VIII, So') -s-f/.
UTTOMS 1. (■(iNSTlTrTTONES. firt2. Nr 11. 1-J. 2^
siijlu A'. A' cod/a: (//nxkuii iiirdiiKilis Diii-<dcdit linnsil liiinii Inniii) suitidi XII — XIII. qiit foruiuliuH sputiu cai:Hi> rodii-is hiU. Mincrva B. V. 17 iiitidit. Cnins ruriuc lcctiuncs u Wuitiiu udnotatuc sniit'-. (P, -Ji^l.j
I u rajii entu 111 futuii i mpe rato ri s.
Domno lolianni [lapo XII. rcx Otto ' jicr nos promittif' ct iurat pcr 1'atrcni ct Filiuni et Spirituni sanctum et per lioe'^^ ligiium vivifice'' crucis et has reliquias sanc- torum: quod, si perniittente Deo Komam venerit, sanctam Komanam aecclesiam et eun(iem domnum lohannem" papani. rectorem ipsius. exaltabit secundum suuin posse. si vivum*' invenerit. Sin autem. eiim qui lesabiliter» illi succedet. Et nunquain vitam aut membra neque ipsum honorem quein habet, et qui eum habiturus est, sua volun- tate aut'' suo consensu aut suo consilio aut sua exhortatione perdet, neque ipse neque aliquis successorum eius. Et in Konia nullum' placitum aut ordinationem faeiet de omnibus. quae pape et Konianis pertinent'', sine' consilio domni pape. Et quicquid de terra sancti Petri ad eius potestatein venit vel veniet, Komane aecclesiae restituet. Cuicumque autem regnum Italicum'" committet". iurare faciet illum : ut adiutor sit domno pape et successorilius eius ad defcndendam terram sancti Petri secundum suum posse. Sic adiuvet Deus euiidem domnuni regem Ottonem et hec sancta euangelia et hec sacrosancta sanctuaria.
\'l. FlilVILIKillM orJONIS IMFERATORIS. 'Mi2. Fchr. i:;.
2(j Otta Muiimts iwstijiiani a. '.Ki^i. Fchr. :J ah loluinnc XII. iiiiiicralor coroitalns csl.
antcriores imjicrutorcs iinitulns. Fchr. i:i l'actnin cnin ponti/icc [icpiijit illud cclchcrri- mum, ciiiits c.rcinplar antlicnticniii iii pcriiaiiicnu purpnrea aurcis litteris cxuraluiii. in tabuluriu secretiurc \'uticuiio ^.•^.■^crrulniii c.s.sv ilcntiu itcriiiin/nc euntcndcrnnl Iloiiiaiii /iiirliniii jiujiuliniii socii. Iiiiii Jlurunins iii Anii. ccclcs. ail a. fl<i:J lioc c.rcnijilar editiuui snae
2i udlidiuit , iiosfro saeeido tidndarii laticuni jiruifccii: JMurini in lihro 'Niioro csaiiiinc dcllu Anlcnlicitii' clc. u. ls:i;i Itonnic li//>is c.rprc.^^.^u. ulijiic Tliciiier iii '(Jodicc dijil. doiiiiiiii tcmjioralis s. sctVis' I, /i. i nr. 4 (Itoina.e IS(ll). No.^^tris teiiipurihns tundcin lihcrulitute suinnii jiontificis Lconis XIII. cl cardiniilis ciniiicntissiini Uerijcnrollier hcnivolcnlia riro cL Sickii liecntiu ain/ilissiina dulit cst, c.iciiijilnr istnd jirtwstanlissiiiinin inspicicndi. jicr-
:iu scrutunili, deserihcndi. Acri iiuiciiio rir doctissiinns innniiiinijuc ijiti urtein di/iloiiiuHeiuii tractunt jiriiiccjis tlc islu cliarlu iit iihru 'l)us Fririlciiium Otto I. filr ilic Jlijinischc Kireliv' (Innshrnck 188:-i) dissemil. iilitioiieiu dijilomuticain dcdit, iinufiiiwm jih.oioiirapliicain jiurtis ultiiHue adiccit. Nuris^imc idein ullcriun ctlitioncm jiaravit in •I)i/ilomutniii reiinin ct impcru- tormn Gcrmauiuc tuino I, p. :J2:^, DOI, nr. :2.'J.5. Excmplar prieilciiii Oltuiiiuni. viro cl.
:i5 Sii:kcl tcstc, 'asscrrulur in tahnlurio Vuftrano siih siiino Arm. I. caps. III. nr. I. Rcvcra littcris anrcis in jieniaiiicnu pnrpiireu scrijitnni, cst manii littud dnhic saccidi X. ijuitc virum Itcdieuin sapere ritlctur. Bidlu rcro uurca, ipiam olim ei uiinc.rttiii fiiissc Ruinani contcutlernnt, inin non tidcst: siiiillniii jiotius cuiuscninijitc ijcncris nitmijtutm ajijicnsnm scu 'imjircssiDii fitisse Siekel slalnit. ( liartaiii /im vcro ct uriijiniili untlicnticu nejnui/itaiii
jy 11. ii, sii: .17. .1.; iicto /<■'/'> V. 'm xV .1,- iiiittit l: M. el eliuiii cotl. Mincrcii. >=) huutuin -1/.
'') vivice .Uiii. «'l luaniiciii /lir .1/. 'i euiii udt!. A. S) legaliiliter — li.Tljitunis lits. .1. ><\ et ,1.
') .sjc A: et iii Uniiiaiiuiii P. .1/. ,• et iiiilliiiii iilaeitiiiii iii Kuuia Jlin. ^) iiertiiiet /'. J/. -l/i". ') siiit- — restititet des. A. "'i Vtalicuiii .1. ") |icniiittet ,1.
1) Ii\jniuilaiu Atbiiii e cudice OUobuiiiiiiio olun tledit Ceiiiti iii 'Moniimcidis tloiaiiuUiviii.-i jiuidiliciac' 45 //, :jti. •-'■ V. ■Xeues Archiv' 11, :m not. -J ct ■Arc/iii' XII, 4ii.-<.
24 OTTONIS I. C'«)NSTITUTIONKS. 'My2. Nr. Vj.
Iiahtrl po^ac c.okil. Scd ((,/)U(irtq)lniit c.r autuijrdjihu iiiuiictliafc c.t iHtHllu jiust (hscriiitum excinplar VtUicamuii cssc ct, sl lcci:s (illtjnas iniitatiunes (id furinain cj:tcriorcin pcrtinciitcs c.fcejicris , tcxtiun aidhenticiun ct intctfrinn priviletjii OttouMni prachere vir iluctissiinns [irohare cunatus cst. Qiiamtjnam inc non futjit, viros gravissimae ct vcnerandae auctoritatis litiic scntcntiac atlstlpulari, etpuidem non possum tpiin pcrsistam in iudiciu ipiod dedi dc * Siclcelii inijiiisltionc et sententia in picriodico 'Zeitschrift fiir Kirchcnrecld' XIX, 102.
(Jaud hidicitim hue spectat: netpiiaipuam tcxtus nuthcutlciis scrvcdus cst in cxemplari Vidicano, eaptd 7 certe interpolatum, a falsario opc Vitac Hadriani I. in Lihiv jionti- fic.fdi contentac tc.vtiii intrusum cst; incertum cst, an ct cdlac diploinatis partcs varitdue sint vct addltiunihus vcl tlccisionUius. Scntciitla liaec mca uinnino cunijruit i.is ipuac iam olim '" vir cl. Ficlicr dc lioc prici.lctjio iudicavlt iii 'Ital. Forschuntjcn'' 11,357. Ciim diseussionem rcnovare liic non sit locns. iinuin tuntum addi licctd, tpuud tul cxteriurcm c.vcmplaris VcUicani formam spcctcd ct iain a Fcrtsio adnot(dum csl. Furmula chrunoluijli-a audiri tlchchat: anno regni Ottonis XXVII, impufii I; lcijhnus tiiincn hucc: anno vcio (lonini Ottonis iniperii invictissimi imperatoris XXYII. ^'^
Ad tlcclaranthim capid V), ijiiud c.c privilctfiu Ludoivicl I. haustuin csl, miilll mihi esse vidcntur ea ijiiuc vir d. von Pfltujh - Harttunij nuper in 'Itincrc Ihdlco' p. 60'. iS';") e.K cmtiijuo intlice .seriptorum lu castro S. Antjcti a. llilO adliuc asscrvcdurum puhllcl hirls fecd. Qiiac lioc locu uffcrri iuvcU: Adrianus I. de conventione eum Karolo Magiio ratione census qui solvcbatur pro Tuscia. Arm. I. oaps. III. nr. d. ct Oaroli Magni -'' conventiones inter ipsum et Adrianuni papani I. super censu qui solvebatur in palatio regis Longobardorum ratione Tuscie vel ducatus Spoletani. 1. III. d. Fn monumcnlorum iluo in eajx 13 (dlcijatoruin!
Fcrtsius textum suum constituit nuiximc cditionis Marinii adminiculo, atlhihitis ctiam coilicihus VcUicnnls 1984 (Aiincdium Romanuriiin) ct 3833 (collcctionis curdinalis Dciis- '-'•' dcillt). X^ohis s(d crat, cilltluncm Diplumidiim rcpcfcrc^. Cum privtleijli purs prior (cup. 1 — 14) jiracclpue Factu a Ltidoivlcu Fiu niin Faschali I. ielu '•'. pars pusterior Constltutlonc Luthurii I, ijuuin dlciiut Romanuin. cl Iiirumcidu a. 824. u Rumanis prue- sfifo^ innifi consfct, oiiiniu ail vcrhum cx his foidihus liuusfu lilteris minorihus imjjrimi, iimissiunes vero ustcricis dcsiijnari curavlmus. — Stumpf, Rey. 299. ^u
(F. pars II, 164.)
In noniine domini Dei omnipoteutis Patris et Fiiii et Spiritus saneti. Ego Otto Dei gratia imperator augustus una cum Ottone glorioso rege tilio nostro divina ordi- nante providentia s[)ondenuis atque proniittinuis iier hoc pactum continuationis nostiv tibi beato Petro principi apostoloruui et clavigero regni celorum et per te vicario tuo domno :i5 lolianni summo pontitici et universali XII'"" pape*. sicut a predeeessoribus* vestris usque nunc in vestra potestate atque dicione tenuistis et disposuistis : civitateni Komanam cum ducatu suo et suburbanis suis atquc viculis omnibus et territoi-iis eius, montanis ac maritimis, litoribus ao portubu.s. (2) Seu cunctis civitatibus, castellis, oppidis ac viculis* Tuscie partibus, id est Portum,
Centumcellas ''. Cerem, Bledam'^, Marturianum'', Sut-riam, Nepem, castellum Gallisem, Ortem, 4u Polimartium, Ameriam, Tudam, Perusiam cum tribus insulis, id est maiore et minore, Puluensim". Narniam et Utriculum, cum omnibus finibus ac territoriis ad suprascriptas eivitates pertinentibus*. (15) Nec non exarchatum Raiiernatem *^ suli integritate cum urbibus. civitatibus, oppidis et castellis,
12, '') corr. ex \>te. ^) cels statim curr. iu cell. *=) \i statim corr. in b. '') Mautu-
raiium Ludov. «) PuUieiisI ^l loco 1'ulueiisi (iusula). ') sic •(. 45
1) Daos tyjjoiiraphi errores tamen ope imatjinis eincntkmmus , in mibscrijitivnibiis testiuin jioneides IJrvogonis et Thietheres. 2) Sielcel, 'Das Priiileg Otto /.' p. 173 = CapitHlaria 1, p. .35.3. 3) Capi-
tidaria 1, p. 323. 324.
OTTONIS T. CONSTITUTIONES. m-J. Nr. IL». 25
(liii; jiii.' rurordiitidnis tloinnus 1'ipiiiniis et (loinnus Kiulus excelU'ntis.siini iiMpci^atores. |iiiMle- CCSSOres videlioct nostri, lieatro Petro apostolo et predece.ssoribus vestris iani duduni per dona- tionis paginam contulenint, hoc est civitatem Rauennam et Emeliam : Bobium, Cesenam, Forum- populi, Forumlini. Fauentiain. Inimnlaiii. Hononiam, Ferrariam, Comiiaclum ' et Adrianis atque 5 Gabellum eum omnibus finibus, territoriis atque insulis, terra ma.rique a.d supradietas civitates pertinentibus. (4) Simul ct Pentapolim, videlieet Ariminiim, Pensaurum. Ptianum, Senogalliam,
Anconam, Ausimum, Humanam, Hesim, Fonnnsimpronii, Montemfeltri, Urbanum et territorium Balnense, Callis, Luciolis et Kugiibium cum omnibus finibus ac territoriisS nd easdem eivitates pertinentibus. (5) Eodem modo territorium Sabinense, sicut a domno Karlo imperatore ante-
1^1 cessore nostro beato Petro apostolo |ier donationis scriptum concessum est sub integritate.
(6) Item in partibus Tuscie Longoliardorum castellum Felicitatis, Urbem ueterem, Balneum regis, Ferenti, Uiterbum, Orchem, Marcam'', 'ruscanam. Suanam, Popolonium, Roselles* euni suliurbanis atque viculis omnibus et territoriis ac maritimis, oppidis ac viculis sou finilnis omnibus.
(7) Itemque'' a Lunis cuni insula Ooi-sica, deinde in Suriano, deindc in nionte Bar- i.-i donis. deinde in Berceto, exinde in Parma. deinde in Regia, exinde in Mantua atque
in Monte Silicis atque proviiicia Uenetiarum et Istria nec non et cunctuin ducatum Spolitanum seu Beneuentanuiii iiiia cum ijcclesia sancte Cristinc jiosita pro]ie Papiani iuxta Padum quarto miiiarii). (8) Item in partibus Campanie Soram, Arces, Aquinum.
Arbinura, Teanum et Capiiaiii. (9) Ne(r non et patrimonia ad potesta.tem ct ditionem vestram
20 pertinentia, sicut est patriiiionium Hcneni'ntaniim* et patrimoniuiu NiMpolitaiiuin a,tque ]iatrimonia Calabrie superioris i't inferioris — dc ' civitate autem Noapolitana cmii castellis et territoriis ac tinibus et insulis suis sibi pcrtincntibus, sicuti ad easdinii aspicere videntur — nec non patrimonium Siciiic, si Deus nostris illud tradiderit manibus. (10) Simili modo civitutem Gaietam ct Fundim' euin omnibus earum pertinentiis. (II) Insuper
2.1 ofterinms tibi, beate Petre apostole, vicarioque tuo domno lohanni papc et successoribus eius pro nostrij aninie remedio iiiistii(|uc tiiii et nostrorum parentum dc proprio nostro regno civitates et ojipida ciim piscariis suis, id est Reatem, Amiteriium. Purconem, Nursiam, Baluam et Marsiiii ct alibi civitatem Tcramnem'" cum |iertinontiis suis. (12) Has iiuines suprascriptiis proviutias. iiilies et civitates, oppida atqiir la^tella. \ iciilos ac terri-
:)u toria. simulque et iiatrimoiiia pro reliicdin aiiinu; nostrij Ct tilii mistri sive pareiituni nostroruin ac successorum iiostrorum et pro cuncto a Deo cons('rvato ati|Uc conser- vando Fraucoruni poplllo i.mi dicle ecclcsie tuc. lieate Petre apostolc. ct |>ci- tc vicario tiio spiritali |iatri iiostni donnin Inliaillli sninino ]iontiHci et iiniversa.li p;i|ic ciiisqnc siiccessoribus usque in tiiicin sci nli cn luoiln coiiHniniiiins. iil in suu dctincant iuie, principatu at.^iue dicione.
35 [\'S) Simili nnido pcr lioc iiostic (Udef^atiollis paeruill continiui.iniis donatioues. i|iia.s pii' recor- dationis domnus Pippinus re.\* ct |ioste;i iloninus* Ka.rlns excellontissimus inipcraloi- bea.to Petro apostolo spontaneea" volunta.tc eoiitiilcriint ; nec noii ct censum vel pensionem seu eeteras dationes" que annuatim in palacium rcgis Longoljardorum inferri solebant .sive de Tuscia''' sive de ducatu Spoletano, sic^ut in supraserijitis donationibus continetiir et inter sanctt' ineiniuic Adrianum papaiu
40 et domnum Karlum impcratorcm coiivcnit. qiian lo ideni pontifex eidcin dc snprascriptis ducatibns. id est Tuscano ct Spolitano, snc iinctoritiitis )jreceptum contirma.vit. cu scilicet inodo ut annis singulis predietus census ad paitem ecclcsie tieati Pctri apostoli pcrsolvatur; saKii sii|icr cnsdem ducatus nnstia iii nmuibns ilominationc ct ill.nnin ad nostram partcm et tilii linstri siil.icctiouc.
\i. h sic ,1. Si jiriniii sci-ijiliim iiriit lcrrnriis, cui-recUini adiccla litcru i iiifrii cl lilcrii. t siijira.
45 1") sic A Ivcii .M:iiliiiii. '>) i.l xlalim carr. Iii it .t, ') sic J. "') Teraiie .1. ") sic .1.
") t .ilatim ciirr. in li .1.
I) Seqnmtia uxiiiw nd vidcntur paventheMVs iastar jmnita esxe H rectiu..s po-^il ixrha patrimonium Neapolitanum ■pomiula fimse, praeterea post roixm Neapolitana aliiiua rerba e.xeidissc, e. i/. partes seii, turres, opinatur i-ir cl. Sickel.
U.. CONSTITUTIONES 1. -1
25 . OTTONIS /. CONSTITUTIONES. ;i62. Nr. 12.
(14) Cetenim, siciit diximus, omnia supeiius nominata ita ad vestiaui partem per hoc nost;rg confinnationis pactum roboramus, ut in vestro* permaneant iure, principatu atque ditione et neque a nobis neque a* successoribus nostris per quodlibet argumentum sive machinationem in quacumque parte vestra potestas imminuatur autP a vobis* inde aliquid subtrahatur de suprascriptis videlieet provintiis, urbibus, civitatibus, oppidis, castris, viculis, insulis, territoriis atque patrimoniis nec non ."> et pensionibus atque censibus; ita ut neque nos ea facturi simus neque quibuslibet ea facere volentibus conscnciamus, sed potius omnia, qu§ superius leguntur, id est provintie'', civitates, urbes, oppida, eastella, territoria et patrimonia atque insulas censusque et pensiones, ad partem ecclesig beati Petri apostoli atque pontiticum in saeratissima sede illius* residentium nos in quantum possumus defensores esse testamur, ad hoc ut* ea in illius ditione ad utendum et fruendum lo atque disponendum firmiter valeant optineri. (15) Salva in omnibus potestate nostra et
filii nostri posterorumque nostrorum, seeundum quod in pacto et constitutione ac pro- missionis firmitate Eugenii pontificis successorumque illius continetur: id est ut omnis clerus ct universi populi Romani nobilitas propter diversas necessitates et pontificum inrationabiies erga populum sibi subiectum asperitates retundendas sacramento se is obliget, quatinus futura pontificum electio, quantum uniuscuiusque intellectus fuerit, canonice et iuste fiat; et ut ille, qui ad hoc sanctum atque apostolicum regimen eligitur, nemine consentiente consecratus fiat pontifex, priusquam talem in presentia missorum nostrorum vel filii nostri seu univers? generaiitatis faciat proinissionem pro onmium satisfactione atque futura conservatione, qualem domnus et venerandus spiritalis pater noster Leo sponte su fecisse dinoscitur. (16) Preterea alia minora huic operi inserenda previdimus, vide- licet ut in electione pontificum neque liber neque servus ad hoc venire prgsumat, ut illis Romanis, quos ad hanc electionem per constitutionem sanctorum patrum antiqua admisit consuetudo, aliquod faciat impedimentum; quod si quis contra hanc nostram mstitutionem ire presumpserit, exilio tradatur. Insuper eciam ut nullus'' missorum nostrorum cuiuscumque 2s impeditionis argumentum componere in prefatam oiectionem audeat, prohibemus. (17) Nara et hoc omnimodis instituere placuit, ut qui semel sub speciali defensione domni apostolici sive nostra fuerint suscepti, impetrata iuste utantur defensione: quod si quis in quem- quam illorum, qui hoc promeruerint, violare^ presumpserit, seiat se periculum vit^ sue esse Incursurum. (181 Illud etiani confirmamus, ut domno apostolico iustam in onmibus servent 'M
oboedientiam seu ducibus ac iudicibus suis ad iusticiam faciendam. (19) Huic enim institu-
cioni hoc necessario adnectendum esse perspeximus, ut missi domni apostolici seu nostri semper sint constituti, qui annuatim nobis vel fiiio nostro renunciare valeant. qualiter singuli duces ac iudices jjopulo iusticiam faciant, haiic iniperialem constitucionem quomodo observent. Qui missi deceniimus, ut priuuim cunctos clamores, qui per neglegentiam ducum seu iudicum 35 fuerint inventi, ad notitiam domni apostolici deferant, et ipse unum c duobus eligat: aut statini per eosdem missos fiant ipse necessitates' emendate, aut misso nostro nobis renunciante per nostros missos a nobis directos emendentur. (20) Hoc ut ab omnibus fidelibus sanct§ Dei
ecclesig et nostris firmum esse credatur*, propriae manus signaculo et nobilium optimatum nostrorum* subscriptionibus lioc pactum confirmationis nostre roboravimus et bulle nostr^ inpressioni" 4u adsignari iussimus. t Signum donini Ottonis serenissinii imperatoris ac suoruni epis- coporum, abbatum et comitum. f Signum Adaldagi Hamaburgiensis ^cclesi^ archiepis- copi. Signum Hartberti'' Curiensis ecclesie episcopi. Signum Drvogonis Osnabrug- uensis'" ^cclesi? episcopi. Signum Yotonis Argentenensis ^cclesi^" episcopi. Signum Otuuini Hiltinesemensis ^cclesi^ episcopi. Signum Landuuarti Mindonensis ^cclesi^ *■''
12> P) supru aud mamis eudeiti naipsit llltrani t, tittrum mUem J delere sujjersedil A. 4) litera
e corr. ex ae A. *') unu litera I supra lin. add. A. ^) '^rimv vighire, dein. corr. vigilare, postremo
violare A. ') necessitetes, superscripta, litera a A. ") Iii supra lin. add. A. ") Ktera t prima
supra lin. add. A. ^) primo Osnabrugguensis scripsit, post puncto superposito unam iiteram g detevit A,
») secunda litera e iam evanuit A. bv
OTTONIS I. CONSTITUTIONES. 9(i7. Nr. 13. 27
episcopi. yignum Otgeri Nemetinensis (jcclesi? episcopi. Signum Gezonis Tortunensis ecclesie episcopi. Signum Hucberti Parmanensis ecclesi^ episcopi. Signum Yuidonis Mutunensis> ecclesie episcopi. Signum Hattonis Fuldensis monasterii abbatis. Signum Guntharii Herolfesfeldensis monasterii abbatis. Signum Eborharti'' eomitis. Signum Gruntharii comitis. Signum Burgharti comitis. Signum Vtonis comitis. Signum Cvon- rates* comitis. Signum Ernustes. Signum Thietheres. Ricdages, Liupen, Hartuuiges, Arnohies, Inghilthies, Burchartes. Ketinges. Anno dominice incarnationis DCCCCLXII, indict. V", mense Feb., XIII. die eiusdem mensis. Anno vero domni Ottonis impei'ii invictiasimi imperatoris XXAII " fncta est liec pactio feliciter.
,0 13. CAPITULARE YEROXENSE DE DUELLO
lUDICIALL
9fi7. Od. 29.
Edidum re.ceptnm cat lii lAJinim tcffis Ijanqohardorum. qncm vocaiit Papicnnein, ex c.uius codiciJ)iifi ImcHscjne soJwiiinod<i ccKjnitiini fiiil. Sinfiitlafim tamen practerca traditum
!.•) est in codice Vindohoncnsi 22 Vl (Ins cun. 10'>) saci: XII, vel XIII. in Italiu exarato\ fol. 88. Qui ijuamvis lcctioncin non snlis honani jiractieat, collationc cnni. codicibus Libri Pnjmnsis instaiirafu palrl, Vindohoncnsein ciini niillo ilforuin affinifate coniunctum csse c.t revcra singufarcm cdicti Irailifionnn jmicstarc. Quac ciim ita sint, nos editionem Libri Papiensis novissimam. <iuani rir ct. Ilorctius jiaravit in LL. foino IV. (p. 607. 568. 570.
20 574. 575. 576. 578 — 580) sccuti, variam codicis Vindohonensis lectioncm. quam viro d. Pcmlo Kehr delienius, siih siglo \ udinnximus. Codiccs uufein Lihri Papiensis. ijui cdicfum servavcrunf, sunt lii: 3) Mcdiolanensis Amhrosianus 0. 55 saec. XI. in., cjui Prologo caret; 4) Londiniensis Musei Britannici, Addilion of Aijscough 5411 sacc. XI, qui solus servavit inscriptionem ; 5) Ftorcnfinus Laurcntianus Plnf. iS'.'> suji. nr. 86 saec. XI. cx.; 6) Pafa-
2.1 vinus seminarii cjiiscojmlis nr. 528 sckc. XI. cx.; 7) Parisiniis 9656 (Sujjj}!. lat. 1109, olim Veronensis) sacc. XI. cx.; 8) Vindohonensis lus civ. 210 saec. XI; 9) E.stettsis hibliofhecae oliin duccdis Mutincnsis saec. XV. cx. Inscrijitio, ijnae nonnisi in codice 4 legitur, quin gcnuina sit, non cst duhium, cum simili cajiitularia nonmdla regum Franeicorum usa cssc animadvertumus , vidc c. g. ('ajntularia tom. I, nr. 94. 162. 163.
30 Cajyitulnrc nlfimum acijue ac i^dicfutn nostrum carct invocatione In nomine Domini, qiiac in rcliquis duohus verha Incipit capitula jjraccedit. Subscrijitio. qiiac locum et tempus diffinit, in codicc 4 inscrijitioni j^rcsso jicde succedit, in codicc 5 et in Vindo- honensi vero ucl ccdcem capitis 11 legifur. Illos diios codiccs gcnuinam formam servasse mihi jjcrsuasum haheo. In caj)itularibus quidcm non raro adnotatio loci et fcmjwris in
35 inscriptione invenitur'^; sed vocem Actum nusquam rej)erimus, jiraeierquam in solo a. 789 capitulari^, quod efiam formidam sanc singularcm inscrij)tionis jirachcf: Data est haec
12. y) corr. e.v Muteiieiisis A. ^) litera b con: e.c h A. ^^) Utera v supra /in. tnld. A.
•>) htc desinit cod. Vatic. 1984 addilo: Iteni iii partibus Tusciac Reatae cum pertiiientiis suis.
1) r. 'Archiv' X, 489. 2) Vide e. </. Capitidaria, tom. I, nr. 27. 74. 98. li>2. 163. 3) Nr. 23.
40 V. tamen adnotatioitem Boretii, qiiae monet, inKcriptionem tiim pro inacriptione capitulnrix nr. •J.t qiiam j»'o suhsci'ijitionv nr. 22 Itaheri poftae.
4»
28 ' OTTONIS I. CONSTITUTIONES. 9G7. Nr. LS.
carta vie. Cetcrum in capiiulari nr. 164 Ludowici I. d Lntharii L. impcratorum siib- scriptit) oliria cst: Data Holonna, anno"imperii ctc. Acceclit (juod suhscriptio cdicti nostri haud dutjic ad instar eschatocolli ^iracccptormn rcgatium formatu cst.
Prologi auctorem fuisse Leonem cpiscopum Vcrcellcnsem , Ottonis LLL. logotheten (a. 998 — 1026) contendit rir cl. Borctius^, nisus conimcntarin cjuodani Litiri Pajiicnsis. s rjuem editurus crat.
Codccc 9 post caput 8 inseruit caput a nohis infra ad ccdccm- texttk positum, quod Borctius intcr capita cxtravagantia Lifjri Papicnsis .?.9 (Otfo II. 9) j). 589 edidit, Pertsiiis autcm Cp. 34 not. a) urgumentum capitis 1 edicti Ottonis LIL. de serms esse perperam opinatus cst. De cuius fide cum viro cl. Boretio'^ duhitari licct. lo
Ad suiijilcndum cdictum Otfo L. a. 971. Papiac capitulum promidgavit, cjuod vidc infra. lam sidj Ottonc LLI. a. 999. captit 1 in placito laudari, vidc adnotationem. Prologi aufcm vcrha aliqua Jaudantur a Pefro Grasso in iitjcllo, cpiem Hcinrico LV. a. 1080. poi'- rcxit, suh nominc Gesta Ottonis'.
Constitutioncm nostram jjrimns pubfici iuris fccisse videtur Heroldus in 'Origimim i^ ac Germanicarum antiquifatum iihrci (Basifcac 1557), in quo p. 840. 341 fcgunfur Profogus ct capita omnia cxceptis scjitimo ct octavo, rjuae Heroldus iam irrius p. 389. 840 dederat; inter c. 9 et 10 cupuf 1 constitufionis Ottonis LII. dc scrvis intercafafum csf. Hcrofdi cditionem p)fune secutus e.s< Gofdastius III, 310. 304, qui famcn cf ipjsnm c. 11 ab cdicto segrcgavit e.t p. 305 singiffatim dedit. — Stumpf, Reg. 4.32. (P. 32.) 20
Incipit"' kapitula'' qiiae instituit domnus Otto gloriosi ssimus imperator
et item Otto filius cius gloriosus rex, una cum summis principibus, id
sunt episcopis, abbatibus, iudicibus, seu cum omni populo'^.
Antiquis'' est institutum temporibus. ut si cartaruni conscriptio", quae constabat Gx i)raediis. falsa ab adversario' diccretur, sacrosanctis»' euangeliis tactis veram'' esse' 2.1 ab ostensore probabatur*^, sicque sibi prcdium deliberatione iudicum' vondicabat™. Qua ex re mos" detestabilis in Italia improbusque" non imitandus inolevit. uf legum specie iureiurando adquirerent'i, qui"' Deum non timeiido minime periurare' formidarent'. Tempore igitur quo piissimus rex Otto" lioniae unetionem suscepit imperii'', residente" in synodo * summo'' et universali papa^ domno" lohanne tercio decimo, ab Italiae 30 proceribus est adclamatum", ut imperator sanctus mutata lege facinus indignum destru- eret, per quod, si corpore quisquam'' divos fieret, anima'^ periret et pauper*" in aeternuni maneret. ludicio'' itaque domni papac piissimique augusti expectatuni est ad*" illam usque^ synodum, quae parva post intercapedine babita est Ravcnnae\ (.'uuhiuc ibidem
13. ") inscrii>titi Incipit — popnlo in solo c.od. 4; rod. 5 sic: lucipiuut eapitula domui Ottoui.'!. Sed S.i iucipit primum prologus eiusdeni. •>) lucip kap 4. "^) in 4 hoc loco serjiiitiir mhscriplio : .Vctum —
indictioue XI. '') jiroloijiis Antiquis — prouiulgavit capitula deesf 3; Autiquitus .'). ''1 sic 5;
inscriptio 4. V; ascriplio rell. f) adversariis .'). V. B) sanctis 5. 'M vera 4. I*. i) d^est 4.
^) probatur V. ') iudicis 5. 6; itidiciun» V. ^) vendicabit V. ") uiox I'. "1 probisque V.
P) ut sub ,5; vel V. 'i) adquireret 4. ^) quod V. ^) deest 5; peiorare T'. ') iormidaret 4. 40
») Octo, similia seviper V. vj in,pii y^ w) resideus 7 ; resideutis 6. 8. 9. ^) -w- V; suuima 4 — 9.
>") papae 7 — 9. V. ^) sic 4. 5. V; domni lobanuis tercio decimo ainio (j — 9. *) declam.atum 5.
•>) quis etiam 7. c) anima vero (deest V) uereuute pauper 4. I'. '') iudicium i. ") usque
ad illam 5. fi.
I) 'Dic Capitularien im Langdbardenreicli' p. 174. 2) /. c. p. 177. 3) LibelU de •<s
lite I, 445. 4) Anno 967, mensc lammrio Rmiute iit hdsilica S. Petri. .'')) Medio menitc
Ajn-ili a. 967.
OTTONIS I. CONSTITUTIONKS. 0G7. Nr. 1.",. 29
ex eadem'' res proclamatio ^^ repeteretur'', ob quorunclam proceruni absentiam usque ad id tempus est expectatum, quo' gloriosissimus aufj;ustus Otto et rex Otto'* gloriosus filius et Chuonradus' Burgundiae rex Italiam'" properantes, Veronae colloquium cum omnibus Italiae proceribus habuerunt. In hoc itaque cum ab omnibus imperatoriae r. aures magnis" questibus" pulsarentur, ut mutata lege fraudem hanc tam dirani ab Italia tolleref, convenientibus'' cunctis ot coiisontientibus"i. legem huiusmodi'' secundum inferiora promulgavit cajiitula.
1. Si de prediis contentio omerserit et utraque pars sive altera cartis seu scrip- tionibus" praedium sibi vendicare voluerit, si ipse* qui cartani falsam appellavorit,
11) pcr" pugnam declarare voluerit, ut ita decernatur". Sin aliter, secundum priora capitula determinetur edicimus '.
2. De aecclcsiarum rebus ut per advocatos fiat similiter. iubemus.
3. De investitura praedii si contcntio fuerit", similitcr ut'' jier'' jiugnam decer- iiatur. cdicimus'.
i.s 4. Si quis per se ipsum aut suum^ nuncium quicquam'' nlicui deposuerit, et
depositum cupiditate victus' denegavorit'', si viginti soiidorum protium fucrit, uf^ per pugnam veritas decernatur, precipimus*.
5. Si quis dixerit, quod per vim'^ de praedio cartniii alicui feccrit''. ut' pcr pugnam veritas'' docernatur', edicimus"'. 20 6. De furto aut scacho". si ultra sex soiidos fuerit, similiter ut" per pugnani
veritas inveniatur, precipimus''.
7. Si quis equum suum vel cetera animalia sive rein suam super aliquem repe- rerit, et ipse warentem'' dare se'' dixerit, statim iuret ut ad certum warentem eum conducat', et super'* tcrtium warentem et tertium comitatum nou procedat. Et si hoc' ■.'.■i facere noluerit, rem perdat ct secundum legem componat.
S. Laicorum vero nuilum ])reter comites" in soiis aecclesiasticis rebus advocatorem habere ullum' permittiinus.*
9. Quacumquc lcgo, sive" etiam Romana, in omni regno Italico homo vixerit, haec omnia, .sicuf- in liis capitulis ])er pugnam decrevimus, servare precipimus->': ita ;w tamen, ut si corum unuiii'' iiivenilis aut decre|iita aetas seu iiitirmitas pugnare pro- liibuerit. liceat ei pro sc pugnatorem" imjionere'' et alteri'' similitcr facere.
') Si qiiis alinm nd sf-rvitiitpiii apiif>llavprit . jifr |iagnam veritas invcniatnr eilicinius. hixerit cnrl. U.
13. ') lijic cadein 1'. S) reclamatifme .'i. '') reperetnr V. ') quod 5. '') rex et Otto 4. 5 ;
3.i ulorlnsissimi angustl Ottnnis re.\ Otto 6 — !). V. ') sic 4: rell. fillter. ™) in Italiam F. n) raag-
nisquc 1'. ") questionilms .'). (j. 1'. l'i jiclleret I'. '') ccinv. vcl cous. cunctis 4; Pt cons.
ries. 5. r. r) etc. add. ]'. '') iiiscriptiunihus I'; riirr. 4. 'l ille 0 — S*; veiid. noluerit sulise V.
") ad 6 — 9; et n .'J: ot licic pugiia I'. ") discernatur I', qui oviisil Siii — cdicimns. "") emerserit G. 9.
^) deest <) — 9. yj deest b. V; jmgiia C. '•) iirecipimus 3. =i-) dee.il 4. '') qnicquid 5. 9.
40 '^) convictus 4. '') negaverlt 3. (j — 9. ") deesl .'!. (j — 9; pugiia ut discernatiir praecipiinus V.
f) edicimus .'). fe') quod in seu m 1'. ''1 lacerae '); faceret S. 1'; fecisset 7. 9. ') deest 7 — 9.
''i deest 6. ',i iuveniatur b; disceniatnr )'. '") edisiuius V. ") scasco 3: schaclio 5. G. I'.
°) deest 4. 7. 9. i') cdicimus 7. S. 'i) se war. dare b. 6. 9; guarentem .se dare V. >■) ducat 3;
deducat V. ») supr.-i ('. ') (^uod si Iiacc I'. "I coniitem ;'). (5 et corr. 4. 7: comes 7 — 9. I'.
4.-1 ^) deest 4. (j. 9: iiuUum I'. «) seu (j — 9. ") si.c 6— 9;q5 3; deest i. 5. y) deest 5. 6.
^) deest 7—9: aiit ndd. 3. f). ^»1 propugu;itorem I'. '') op]ionere 5. (i. '■) alterum 3.4. V.
1) Caput Imc 111 placito Romae die J. Decembri» a. 999. coram Ottone III. et Silrestro II. habito, apud Mimdorium SS. II, U, .'lOl (Sliwipf, Reij. I20.'>l quo ad sentetifiam, non tamen roeihus ipsis prolatis laiidcdur. Verha priora oapitula respiciimi ad Widonis impmitoris c. a, ipiod e.vstat in Lilm :,[) Papioisi p. .5fl2; cf. p. .'>H9 not. 59.
30- OTTONIS T. fONSTITUTTONKS. 967. Nr. 14.
10. Aecclesiae'' ot" comites'^ seu viduae lites suas de his, quac in suprascriptis» capitulis eontinentur, per consimiles advocatos'' pugna' dirimant. Ceteri'' homines natura iiberi secundum legeni pristinam' per semetipsos respondeant et determinent.
11. Diaconorum, presbyterorum, episcoporum filios notarios, sculdasios"", comites", iudices fieri, omnibus" modis" prohibemus.
Actum'' sub'i urbe' Veronense'' in' loco qui dicitur insula sancti' Zenonis, IIII." Kalendarum Novembrium, anno dominicae incarnationis DCCCCLXVIP, imperii"' domni Ottonis serenissinii'' imperatoris augusti VD', regni veni filii oius domni (^ttonis VI ", inditione Xl".
14. PACTUM CUM VENETIS.
967. Dec. 2.
Imperatorcs ct reges Italiae iam arite tempora Ottonis I. ctm Ycnctoriim repuhlica pacta iniisse notuni est. lani Liniprandtts rcx Laniioljiinlorniti cnm Faulutio ditrc Venetorum (cfr. Pacfttm Ottonis 1. c. 20) foedtis pepigit Karolusi/tic Magnns ct ipse pacc ct pacto cum Venetis convenit. Ctii qni sticcesserunt in reijn.o Italico imperatores et reges illa paeta i'> ifcrnm itcrnmqne rcnovarnnt. Attamcn tria taiitnm c.r illonim ntttttcro actatcm ttitcrunt, scilicet Lotharii I. a. 840 (PL), Karoli III. a. fjiso (PK), Bcrcmiarii a. 888 (PB): alia in his trihus pactis landata frusfra qiiacruntur cl periisse vidcntur. Locum etiatii pactorum confirmationes tcncnf, qtialcs Wido a. 891, Rudolfits a. 924, Iltujo a. 927 Venetis dederunf. Praetcrca imperafores et reges pracccptis utcbantur, quibus duci, imtriareJtae, io episcopis, populo Venetiae possessiones in regno Italico sitas confirmarunt. Quae pacta ef praecepfa nupcr in Capifidarium tomo II, p. 129 — 151 edifa sunf.
Pari modo Otto I. quoquc a. 967 ct pactutn cf pracceptum confirmafionis cum Venetis fere ad verhum iteravit. Ofto II. deindc pactum tantuni a. 983 rcnovavif. Otto III. a. 992 ct Heinricus II. a. 1002, pacti forma relieta, diplomate Venetis ea quae ah anfeces- 2:> soribus concessa erant, summatim corroborartint. Confra Conradum II. Vcnetis in- fenstim, quos 'semper impcrio nostro rchelles exstitisse' ' incrcpahat, focdus ctim ipsis iniisse vel confirmasse putari vix potest. Heinricus III. vero utrtim pactum concesserit
13. ^) De ecclesias 3. e) ijeggt 6—9. f) comes V. e) istis 5. 6. ^) advoca-
tores 7 — 9. V. ei corr. 4. ') pugnam V. ^) vero add. 6 — 9; Ceteris homiiiibiis iiat. liberis I'. ^"
') leges pristinas V. i") sic 4. 9; sculdaxios 3; sculdassios 5; sculdascios 6—8. V. n) yel add. V.
") omni modo 5. 6; omni modis V. P) nubsaiptio mlummodo iii 4. 5. V; cod. 4 earn capitulis jjrae-
mittit. <l) iuxta suburbium Veronensem V. r) nrbem 4. «) deest 4. ') sancti
Zenonis des. V ") quarto 5. v) DCCCCLXVIII. 5. ™) vero add. V. ^} serenissimi
— Ottonis des. 4. 7) sic V; ex. 5. '•) sic 4. V; sex 5. ») undecima 5, qui addit: Expliciunt 3i
capitula domni Ottonis.
1) F. Stiimpf, Ucg. w. 2063.
OTTONIS 1. CONSTITLTIONES. ;m;7. Nr. II. 3t
au pi(waj)li/ taiiluiH jiririkujia coit/iniMrcrit, r pnrln /ilii sni nou mtin riuret^. Ilriii- ricus IV. dciiuun a. 10i)i privilciiiiiiii am/dissimuiii. dcdit ud instar pacti Oltouis II. (Jiiiua vcstiijiu prcsserunt Heinricus V. u. 1111, Lotliarius III. a. 113C, Fridcricus I. a. 1154 ct u. 1177, Ilciuricns VL a. 11H7, (Jtto IV. a. 1209, Fridericus II. u. 1220. (Juac
■' pucta omnia infra in iucciii dulniuus.
Pauca tantum de materia, forma, codiciluts mild udmtauda suiit, quippc quac satis ct suyacissimc tractata cssc vidcantur u viro d. Fantu b. m. in 'pcriodico • Mitthcilumjcn dcs Instituts filr iisterreicJiischc Gcscliichtsforschumi, I. ErfiduzunrjshumV p. 51 sq. Omnia cnini illa pacta modo lauduta uVmd cx alio pcndcnt ct pacuc ad vcrhum tcxtus priorum
iij pactorum reddunt. Nihilomiuus , non semper putet, quo ex pacto priurc postcrius sit dcrivatum, quia aut dcperiit foiis, uut tc.rtus cx plurihus scriptis cst concinnafus. Licet ujitur verborum contcxtus sacpe simiUimus esse videatur, forinu tumcn conditioquc pac- iorum indc ab Ottonis II. aetate haud mediocritcr mutata cst. Ut cnim nnterioru pacta Lotharii, Kuroli, Bcrcmjarii, Ottonis I. reram pacti foriiiaiii, duurum scilicet jiurtium
is paciscentiuiii, c.vhibent, itu posterioru, Ottonis II. ct Hcinrici IV. successoruniquc, privi- legii potius ex sola iinperatoris voluntate concessi speciem prac se fcrunt ^. Non minus ctiam eu, quac puctis stntiitn sunl, puullatim liic illic immuturi sunt coeptn, ita ut nonnullu capitula })rorsus oiiiiMcrcnlur, ■wmuulla abbrcviarcntnr , aliu deniquc, nt novac rcs postulurunt, dc. novo adderentur vcl mutarentur. Bc simiulis suo loco diccmus. Deniqnc tcmporum
3" ratio in pactis inde ab Ottonc I. cst mufata; nc.quc ciiim in quinquc annos, ut Lotha- rius, Karolus, Bercnyarius , sed 'pcr cuncta annornm curricula pacta valcrc iusserunt Otto I. eitiscjue successores (infra j). 33).
Accedo nunc ad codices pactormn cnumcrundos. Dolcndum cst, quod fere mdiius scripti uutograjjhum servatum sit. Nam jmsdlum tantum fragmentum jMcti Friderici i.
25 a. 1154 in codice Marciano usquc ud nost>-am uctcdcm pcrnuinsit; cxcmplarium quoquc cx authenticis dcrivatorum tria tuntttm jiossidemus satis vetusta, Ottonis nempc I. et Ottonis II. saecidi X, Fridcrici I. u. 1177 pucti saccuH XII. cx. Rcliqua omnia pncta solis in libris copiuiibus rcipublicae Venctac traduntur. E quibus af/'cro uon ea dc causa primo loco, quod sit vcnerandae actatis vcl (yptimac /idei, sed quia fere omnia, imo soto Friderici I.
30 rt. 1154 pttcto cxccpto, continct purta, ilium codicem Librum blunciiin dictuni saeculi XIV. mcd. iu.ssu Audrcac Dandoli confcctniii '. Hic codex omncsque ceteri archivi Veneti thesauri post rcipidjiicac iuteritum Vindobonam transmissi nostris teniporibus pati-iac restituti hodic in urchiro rcgio Vcnclo scrvnntur. Deindc Codex Trivisanus circu annum 1500 scri])tus* proprinin fontcm nsqnc ad Hcinricuin IV. in describendis pactis
ii sequitur, Heinrici V. ct .succcs.sornm cins puctu c.i Libris pactorum trunsscripta sunt. Deniqnc Libri pactorum nominundi siint, qtiorum iibcr priiiius scribi cocptus anno 1209'" pacta indc ab Hcinrico V. coutiuct, libcr quoquc sccnndus'' ad mudnm prioris suec. XIII. c.r. conformatns praebct pacta cadcm ulio, ut ridetur, cx fontc huustu. Pactum Friderici I. a. 1154, quod iu cuumeraiis codicibus noii invcnitiir, solum, in codice Vinddbonensi, non
<u cum cctcris Vcncto archivo rctJdito scrvatur.
Ut facilius quuc rerba qnodquc pactnm ultcri dcbcut cognoscatur, minoriijus iittcris transscri/itu . iiiaioribns pnito proprin imprimcndu curnvimns; astcriscos posuimus, ubi
Ij Cf. IJaiiilitli <Jhi<i)iici)ii IX. c. r, II. IJ ( Mitriitori XIJ, 240): Hic Uu.k (Domiidcnii Voiiliireiiini ijiti retiimre imejiit n. 1043) ali Henrico iiugusto approbat.ioneui tbederis, quod pater eius renuerat, per
45 Dominicum Sylvo et Bonuui Dandulo legatos suos obtinuit. 2) C/'r. Fmita l. I. jj. i)4 si^. 31 C/i:
Peiis 'Archiv III, 5u6 siy., Bethmann ibid. XII, 633, Farita I. c. p. .5-/. Unbricac enwmerantiir apnd Tafel et Thiiims 'Alihitinlhiiuieii dcr linir. .Uuideinic, Hixl. Cliiftxe' VIIJ, p. 4.'> >iii Piifiimte codici.'i diiobiix modis Hiimeriiidiir. iui.': ■iniitiiiutr mviiliinr^: iiiiiiieni''. 4) Cfr. '(Horimle di Patlora' 1S07, Pert.i '.ircliir'
IV, lT-2, Fiiiitii I. f. p. .')4. ."■)) Cfr. Bethmanii 'Archir' XI J, 631, Jofel ef llioman I. c. p. ',7 xij.
'M H) Cfr. Helhmaiiii I c. p. 633, Ta/'el et 'llioiimx I. c. p. il4 .sv/.
32 , OTTONIS 1. CONSTITUTIONE.S. i)67. Nr. 14.
tcxtus 'itiinis (■nidmrtns csse vkletur. Te.rtum omiiihus in codicibus continuo scriptuin in tecturttm nsum commodiorem in cupitulu distinxiiims sinijutisquc numeros nncis inclusos addidimus.
Ottonis I. pactnm traditum cst in I ) apoijraplio sacc. adhuc X: 2) Lihro lilunco fol. 21', nr. 10, pracfi.m rubrica: Pactum habitum intcr Ottonem imperatorem et dominum ^ Petrum ducem Venetiarum pro firma pace firmanda inter Veneticos et vicinos eorum; 3) cod. Trivisano fol. 79. Qui tres codices trihus imprimis locis ifa iiiter sc differunf, ut codices 2. 3 additamenta profcrant, quae in codicc 1 frustru quaeruntur. Quae addita- menta in favorem Vcnetorum conficta esse lucidissime Fanta in lihro suo laudato p. 54 sq. docuit. Porro ita differunt codices 2. 3 a codice 1, ut capita uttima pacti 20—27 midto w breviore contextu exhibeant quam ille. JJnde Fanta certissime eoncltisit, codiees 2. 6' ex fonfe a primo diverso fluxisse, quem collectionem reipuhlicae Venctae pactorum, iam pridem perditam, fuisse haud incongrue suspicatus est. In concipiendo pacto cxemplum fuisse videtur 'puctum anterius Ravennae pcractunr, capite 2 altatum. Quod cum ad nostram aetatem non pervenerit, restat, ut quae ratio intersit inter vetustiora illa pacta, i^ quae servata sunt, pactumque Ottonis I. fusius explicemus. Maxime igitur nostrum cum Lotharii I. pacto concinit, nisi quod nimis ahhreviatum est. In exordio enim plures Vene- torum civitutes (Clugia, Brundulum, Fossioncs, Fiiics) omiftuntur, udduntur Bihiones; porro desunt c. 3 de servis christianis, c. 7. 8 dc adiutorio mutno, c. 11 de fugitivis, c. 15 de pignoratione extraordinaria , c. 21 de familiae pignor(di<nic, c. 23 de cantionibus, c. 27 de 20 missis, c. 32 de Ctugiensibus, c. 33 de eunuchis; in angustias contracta sunt c. 12. 13. 17. 19. 25. 26. 28 (= Ottonis I. padi c. 8. 9. 11. 13. 19. 20). Itaque si inuximam partem Ottonis pactum cum Lotliurii convenire dici potesf, nonnultis in capitihus ad Beren- garii I. pactuin proprius accedit, velut c. 11 dc ripatico (c. 17 Bcrcngarii pacti), c. 23 de tributo Venetorum (c. 30 Berengarii), c. 27 de cautionihus (c. 36 Berengarii). Capite 25 deinde 18 et Berengurii 24 Amianenses pro Commanenses pactorum Lofharii I. et Karoii III. legitur. E contrurio ctiam pluribus tocis pacti Ottonis textus ampliafur, Duo scilicet capiita (c. 15. 16) iam eodem loco quo in vetustioribus pactis et fere eisdem verbis descripta, sub finein {c. 25. 26), iimtata monetarum significatione et verbis nonnullis omissis vel additis, iterum reperiuntur (cfr. quae disseruit SicJcel in DD. I, p. 478). m Formulac etiam poenae corroborafionisque in nostro scripto primum udncctuntur. Vir cl. Sickel monuit, locum (civitate Roma) ct dicm (Dee. 2), quoniam Otto cxeunte demum mense Decemhri Bomam infravif. inter sc pngnare vidcri. Quod ita cxpticandum csse prohahiliter arbitratus cst, ut de singulis statutis pacti illo Decemhris dic sccnvdo. fortassc Ravcnnac, parfes convenissc, diploma ipsniii postcu Itomuc confccfum ct nunciis Venetis traditum 35 esse putanduni sit. — Stunipf Reg. 435. (P. deest.)
P. KEHR.
t In nomine sanct^ et individue Trinitatis. Auno ab iiicarnacione domini nostri lesu Christi nongentesimo sexagesimo septimo, imperii vero domni Ottoni piissimi cesaris . .", indictione undecima, quarto Noiias Decembris: civitate Roma''. Hoc pactum 4u suggerente ac supplicaiite Potro Venetiarum duce inter Veneticos et vicinos eorum constituit ac scribere iussit, ut ex utraque parte de observandis his'' constitutionibus sacramenta dentur et postea per observationem harum constitutionum'' pax firma inter illos" perseveret. Vioini Veneti- corum sunt ad quos huius pacti i-atio pertinet : Istrienses, ForoiuHenses, Cenetenses*^, Tarvisianenses, Vicentinenses, MontesilicensesB, Gavelenses '', Comaclenses, Ravennenses, Cesenenses, Ariminenses', +5
14. *) noH cat lacuna in codd. ^) in civ. Kuniaua 3. ") lias 1. '') coiistitutiuueiii 1.
^) eos 1. f) Centenses 2. s) Moiitessilicinenses 1 ; Montesilieuses 2. '") Gaualenses 2. 3.
') Arimaueuses 1. 2.
OTTONIS I. CONSTITUTIONES. 967. Nr. 14. 33
Pesarenses'', Fanense.s, Senegalenses', Anconenses, HiimLuiensi^s, Firnienses el IMcnenses'" ', t|ui iu his locis '" vel presenti tempore constituti sunt vel in tutnrum constit\iti fuerint, maiores atque minores. Quos constituit ipse iiiissimus imperator, ut" cum Petl'0 due(^ Veneticorum et cum ipso IJOpulo ^'enetiarum, id est eum habitatoribus Rivo alto. castro Olibolis'', Amurianas'', Metamauco,
5 Albiola*, Torcello, Amianas, Buriano, Civitate nova*, Equilo, Caprulas, Bibiones, Gradus, Caput Ar^eles, Laureto^ et cumi omnibus in ciusdem locis habitantibus'', tam e))iscopis'' hac sacer- dotibus quam et primatibus seu reliqmi populo, et cuncta generalitate ^* ad ducatum Veneticj' per- tinentibus hoc pactum observare deberent per cuncta annorum curricula, ut nulhi malicia nec lesio inter partes facta proveniat; et si, quod al:isit, aliquod nraluni' inter part.es commissuui
10 fuerit, secundum pacti huius seriem emendare et iusticiam conservare"* ]iromittunt ^.
(1) Et si excursus™ in tinibus vestris Venetiarum factum fuerit. persona, ipsa, que^ in capite*' fuerit eandem maliciam'- faciendo, infra sexaginta dies parti vestre tradatur, et o[mne] quicquid fuerit ablatuni^, in duphun restituatur'' ; et si ipsuni dupplum vobis non composuerimus, aut'' persoiuim ipsam'' in manus vestras" non dederimus infra sexaginta dies, ]iro unai|uaque*^ jier-
l."! sona. que ipsani nialiciam'^' jierpetraverit, auri solidos quingentos'' componat'.
(2) Et addinius, ut omnes homines vestros , postquam pactum anterius pcractuni fuit'' Raveune''', qui ad nos confugiuni fecerunt"', si eos invenire potuerim|us, a.d] iiartem vestram reddere promittimus*.
(3) De captivis vero, si iuveuti fuerint in ducatu" vestro: ipsas personas, que'' illos 20 captivos transposuerunt, cum omnilius rebus et familiis illi malifactores tradantur: et si hoi-
factum non fuerit, tunc ]irebeat sacramentum° iudex loci illius, ubi ipsa mancipia requiruntur'', cum duodecim liberis hominibus'', quod ea"' mancipia ilhic non fuissent suscepta nec inde in alienis partibus transposita.
(4) Si autem homines vestri in ducatibus nostris confugium fecerint, inodis omnibus 25 cum cunctis suis rebus parti vestre reddere promittimus sive serv[os sive liberos".
(5) Si autem] aliqui* hostes aut scanrara" vel qualiscumque persouii jier tines nostros contra vos ad vestram h^sionem |vel ad'' vestra] loca ven]ire teniptaverit et ad nostram pervMnerit notitiam, mox sine] aliqua tarditate vobis nunciabimus^*.
(6) Si enim furtum inter partes*'' factuni fuerit, in quadruplo restiluatur.
30 (7) Si vero servi aut ancillc " infra hoc spacium'' inter partes fugerint'', cum omnibus
14. ^) Pesaurenses o. 'l Seu.igallieu.^es o. "M Picueuses (Quiucnses l'K. ct l'B.) eti.-iui et.
tiicius regni uostri iu quibus locis ijuicunniue '2. 3. FK. I'B.; 1'iuenses rinibus liicis BJ..: cfi:
Fanta l. c. p. ',.-,. ") om. '2. '■'•. '•) Alibolas 1; Olivoli 3. 1') Ainoriaiias 2; Amuriaue 3.
1) etiam 1. "■) Ua I. BL. t:t ]'K.; Iialiitautilius vestre jjotestatis tam ciun (|)otestati tantura li)
3.') vestro ])atiiiircliatii seu eiiiscii]iis 2. .'! ct J'B: <;/>. Fania l. c. p. 6ti. ") cuucte generalitati 1. 2.
t) aliquid nialo 1. 2. ") nljservarc 1. '•') ])roraittimus 2. 3; udiuvicera re])romittnnt I'J..
™) excursa 1; excursu 2. ^) i|iii 1. y) caiiut 1. ^) eadem nialicia 1; ad eandem lualiciara
faoiendam praebent et /lacta anlecwra ct piictiim (Jttoiv.i II. ") ablata 1 ; orauia (luecumtiue fuei-int
ablata 3; c/r. pacfa anter. '') restituautur 3. «) et 2; ;iut si praehcnl ■[lacla anter. J) ])er.soua
40 ipsa codd. ") maiius vestra 1; iiiauu vesti-a 3. f) |)er uuaquamque 1. H) iiui i]isa malicia 1.
'') quiiigueiitos 1. ') coiiqinii.-iiiuis in anterwribud iJaclis; coiupouautur //( pvsleriuri/jii.i. '') uni. 1.
') Raveima 1. '") leceriut 3. ") ducato 1; ducatibus nostris iii aiiter. pactis. ") sacrameuto 1.
P) re(puritm- 1. 2. <i) liberos Immiues 1; lilieri Iiunuues 2. ') mppl. ex puctis anter., om. cocld.
s) servo sive libei-o 1. 2. ») aliqua 1. 3. ») scamaras 1. 3. ") imuciaraus 1. 2. «) si euini
45 inter jiartes furtuin 1. ^) aucillas 1. i) spacio 1. 2. '■) fugieriut 1; coufugeriiit in pactis anter.
1) Hodlc: Capo tl'hlria: Ciridale; Ceiteda; Trerisu; Vicetiza; Motmlicc ; (Jiifdlo: (hiuncchio; Raveniia; Cctenii; Rimini; Pcnaro; Fano; SinignyUa ; Ancona; Umamt; Fermo; Pentie. 2) Hodic:
Rialto; Castel/ Olirolo in iirhc Venetiin; Miirano; Malamocco; Alhiola liodic non exslat, cfr. .Sim.fon, Jahrhiicher Karls d. Gr., II. p. 4IS n. 1; Torce/lo; Amiunan hodie noii. exdat, crat inmla Vencliarum; r.0 Burano; CiviWi niiora; Fqui/io rti Icxo/o, hodie C'ara,ui.eclierina; Cmrle; Bihiones, (pml sii, diccre non possum; Grado; (^ararsere; Lorco. :',) Non intellifiendum cst Karolilll. pactum a. mi, scd alind
non servatum.
I,L. CONSTITLTIONES I. ^
34 - OTTONIS I. t'ONST[TUTIONES. !»67. Nr. 14.
rebus, quas" detulerint secum, reddantur, et iudex, qui ipsos fugitivos reddiderit, pro unoquoqui- singulos'' auri solidoe recipiat, sic tamen ut, si aniplius requiritur, per sacramentum idoneum domnis illorum satisfactum iiat''. Si vero iudex ipsos fugitivos susceperit et'' eos reddere neglexerit et exinde in aliis partibus confugium fecerint, pro unoquoque fugato auri solidos septuaginta et duo componat*. s
(8) Nullatenus autem liceat alicui * per alia loca pignus accipere , nisi ubi fugitivi aut causa requiritur, exinde pignoretur; et si pigneratio pervenerit, non presumat alia pars pro pignore aliam' pignorare, set expectet usque ad audientiamS cause, ita sane*" ut infra sex men- sium' spacium fiant'' et sint finite cause, rcddens prius, quod ex' iudicio condempnatus fuit™, et pignus suum recipiat*. Nam si quis de alio loco pignus tollere presumpserit aut sine causa lu tullerit vel aliquem" pro pignore pignorare presumpserit, in duplo quod [tulerit] restituat.
(9) Si vero equi vel eque° aut armenta vel aliqua'' quadrupedia furata fuerint"", ill duplo restituantur''*.
(10) Negocia autem inter partes liceat"' dare, quod inter eos convenerit^* sine omni par.s parti violentia*. is
(11) De ripatico' autcm:* ut secundum antiquam consuetudinem " pars parti obscrvetur'' omnem quadragesimum ; et horaines vestri licentiam liabeant per terram ambulandi™* ubique volue- rint ad negociandum aut^' quod eoruni opus habuerit, et similiter nostri hominesy itemquc ambulandi ad negociandum.
(12) Sed et hoc convenit, ut, si qua lesio inter partes evenerit, legatarii non detineantur, 20 sed securi ad proj^ria redeant; similiter et epistolarii ^, si detenti fuerint, relaxentur et compo- nantur eis solidi trecenti"; et si'', quod absit. occisi fuerint*^, componantur parentibus eorum pro ipsis'' solidi mille, et ipsa persona tradatur in manibus illorum.
(13) Si quis inter partes causam" habuerit, vadat seme! vel bis cum' epistola iudicis sui'*, ct, si ei minime iustitia facta fuerit infra dies qua[ttuo]rdecim et si'' ipse homo, unde iustitia s.". requiritur, infra ipsum locura fuerit aut dc aliunde reversus fuerit, infra dies septem licentiam habeat pignorare iudici'', qui in ipso tempore ordinatus' fuerit. infra casa sua. quantum ipsum debitum fuerit *.
(14) Addimus: si quis homicidia perpetraverit , stante pacto. modis omnibus partibus vestris'' ligati' tradantur, quanti in ipso homicidio fuerint mixti; et si distuhnunt eos tradere, pro 3u unaquaque persona"' componat auri solidos trecentos. Et si aliquis" in silva pignorationem ° facere voluerif, sic fiafi sine homicidio; et si, quod absit"^, homicidium factum fuerit in libero homine, componat pro ipso^ solidos trecentos* et pro servo solidos quinquaginta; et si plaga" per- acta fuerit in libero homine, componat similiter solidos quinquaginta et pro servo solidos triginta*. 35
(15) Volumus, ut'' pro sex mancusis solum ab uno homine sacramentum recipiatur^, et si (ilus fuerit usque ad mancusos duodecim. duorum hominura iuramentura'" sit satisfactum; et ita
14. *) quibus 1. 2. l') singuli 1. 2; siuguli singulos 3. <:) sit 3. <•) om. 1. 3.
«) liceant aliquid 1; liceat aliquit 2. f) pignora alia 1. 3. s) audientium 1. 2; audiendum
FB. et PO. II. 1') ita correxi secundum pacta anieriora et P. Ottonis II.; sit codd. ') ita PB. 40
et PO. II.; meuses codd. ^) fiat 2; sit 3. ') ita PB. et PO. II.; et codil. ") luerit 1.
") ita corr. secundum pacta anter. et PO. II.; qui codd. °) equi equos 1; equos vel equas 3. I") ita pacta
anter. et 2>oster.; reliqua codd. 1) restituatur 1. '') liceaiit 1. ^) convenerint 1. 2. ') ripaticum 1.
") antiqua consuetudine 1. '') observentur 1. ") liabulaudi 1. n) ut 1. >) per vestras
aquas add. 2; per vestram aquam 3; cfr. Fanta I. c. p. 57 etOT. ^) pistolarii 1. ^) componat ei 45
sol. trecentos 1. 3. ^) om. 2. <=) occisus fuerit 1. 3. <*) ipsi 1. «) ita 1 et PO. II.; causas 2. 3
et 2>acta anter. f) om. 1. 8) ita corr. secundum pacta anteriora et PO. II; suo iudici 1 ; iudici suo 2. 3.
1») ita codd., iudicem in pactis anterioribus, iudex in pactis posteriorihus. ') ordinato 1. 2. ^) om.
codd., suppl. ex pactis anter. i) legati codd. ™) per unaquamque persona 1 ; per unamque persouam 2.
?>) aliquid 1 ; aliqui 2; aliquam PB. ") pignoratione 1. P) voluerint 2. 1) fiant 1. 2. ■■) ut 50
odd. 1.2. s) ipsi 1; ipsis 3. t) soi trecenti 1. ") plagas 1. ^) ita 2 et pacta anter.;
suscipiatur 1. 3. ™) sacrameutuni 1.
OTTONIS I. CONSTITUTIONES. 9(;7. Nv. 14. 35
usque iid duodecim libras Veneticorum semper addendum per duodecim electos iuratores per- veniat, lisque" quante*' sint libre, etiam tanti sint iuratorcs: nam si ultra duodecim librarum questio fuerit, iuratores ultra duodecim non excedant.
(16) Statuimus enini de pignoribus, que inter partes posita fuerint, ut, si qua contencio 5 de his orta fuerif, ipse, qui pignus retiiiuerit, pro se sola" persona sacramentum faciat.
(17) Similiter stetit, ut in'' res sanctarum' ecclesiarum Dei nulla preda nec'' pignoratio iieri debeat, excepto si cum sacerdotibus ipsar[um eccle]siarum causam habuerit ; et antea com- pellatio fiat semel et bis; postea fieri debeat pignoratio; naui qui aliter faoere presumpserit, duplo componat, et si nesciens pignoraverit. prebeat sacramentum. et sit solutus". ita ut ipsum pignus
10 salvum restituat.
(18) Et hoc stetit de capulo, quod Ripoaltenses*, OlibolensesS, Amurianenses, Metamau- eenses, Albiolenses, Torcellen.ses, Amianenses'' fecerunt hodie in annos triginta. ubi capulavenmt, halieant licenciam capulandi. sicut' per sujn-ascriptos annos habuei-unt consuetudinem'', sive per flumina', sive per mare; et flumina,, que a))erta. fuerunt iu Hne Tnrvisiano hodie ab annis'"
15 triginta, reapperiantur" per consuctudinem " semper inantea.
(19) Equilenses vcro capulare debeant de ripa. saneti Zenonisi' usque in fossa Metamauri et Gentionis'''-* omnem arboreui quo eorum opus habuerit capulandi et vegere quod melius potuerif, ot licentiam habeant" peculia vestra' in ipsas fines passere et pabulare cuni securitate".
20 (20) Oe" finibus Civitatis nove statuimus. ut terminacio, que a teuipore Liuprandi regis
facta est intei- Palutioncm ducem et Marcellum nuigistrum militum ^, deinceps manere debeat,
id est de Plave uvaiore •* usque in Plavera sicciim*; i^eculiarum quoque* greges cum seeuritate
pascere *.
(21) (Caprisani * vero in silva* Foroiulialna ubi semper capulaverunt, *capulare debeant. 2.S (22) Siniiliter (tradenses secundum ;intiquam consuetudinem in silvis Foroiulii capulfum
faciant].
(23) Et promisit nobis cunctus dueatus Veneticorum et successoribus nostris pro huius
pactionis foedere annualiter omni mense Marcio persolvere lilnns suorum denariorum
«luinquaginta et paliium unum ''. 30 (24) Confirmamus, ut pars parti de causis ecclesiarum vel monasteriorum Dei omninodo
iusticiam faciat*.
14. ") !la coilci, ut in pactis antcr. >') quauti 1. '■) fuerint 1. ») per se sola 1;
pro sola 2. '') orn. codd., mp}}/. eJ' pactis nntcr. "^) sanctornm 1 ; in rebus saiictorum ecclesi.i-
nunque PL. PK. "1) neque 2. 3. «) ita codd. et pacta poster., solicitus in pactis anter.
3S f) Kivoaltciises 2. 3. s) Oblivolenscs 2; Olivolenses 3. '') PL. ef PK. hoc loco praebent Comnia-
uenses. 'I licencia capulaudo si 1. •*) consuetudiue 1. 3. ') sive per tiumina om. 3. '") al>
annos 1; ad auuMS 3; ab hinlie in .•uiuos PL. ef PK. "J reperiantur 2. 3. ") Cdusuetudo 1.
1') Zenoni 1. 'i) ito. corr. ■•^ecundnm pacta anfer.; Medauro egeutinnem 1; de Metamauro egeutioiie 2. 3.
') hoc loco add. 2 ut i'ectum est usui persolvendum; rectuni ut usus est persolvendu 3. ^) haboat 1. 3.
40 ') ita corr. secnndnm pacta. anter.; nostra codd. ") ciun securitate om. 2. 3. '') codd. 2. 3 itu
scrjnentia capita contrahunt (cfr. Fanta l. c. p. !)T) : Dc tinibus autem Civitatis u(jve ita capuleut (caput cofW.), sicut ab antiquitus leceruut. Caprisani verci iii silva. ub! capulaveruut, iu tinc Foroiuliano (Foroiuliaue 2.) seniper faciant reditum (faciat redito codd.) et capulent, sicut et autea capulaveruut. De Gradensiura vero civitate (vcro 2; om. 3.): secundum antiquam consuetudinem debeant dare ct capulum (capulare codd.) siniiliter fatiaut,
i^ ubi antea fecerunt iu fine Foroiuliana, sicut ab antiquitus feceruut (in fine — ieceruut om. 3.). Reservaviuuis iu eodeni pacto, ut pars parti de causis ccclesiaruui et mouasterioruui iustitias t;ici;it (facere codd..). Tribut;i )iacti omni auno racnse Martio (meusis Marcii 2.) uobis persulvaut libras XXV (lcii;uiiiruni l)icrs(ilvautur lilir. viginti quinquo de nostro dinario 2). In onargine cod. 3: desunt reliqua.
1) Qnid ripii tt. Zenmiif:, fossir Mcfdmanri (Mtdiimocco':') et Geniinnis sint, (Uccre nnn pns.iiim.
hu 2) Cfr. Fiintii l. c. p. si; ,«/. 3) Pimr Ihinicn. 4) (hprisiini, ('apriiwi (Pactnm Otloiiis 11),
Ciipriihmi fPiictiim Friilerici J.) cirifnlix luulic Ciiorh' incohic. !"i) C/r. Factmn Bcrcnijarii 1. c. :10.
36 . OTTONIS I. CONSTITUTIONES. 967. Nr. 15.
(25) Volumus, ut pro una libra ctenariorum uno homine sacramentum faciat, et sic usque duodecim libras Veneticorum denariorum duodecim electi iuratores addantur: nam si nltra duodecim Hbras questio facta fuerit. iuratores ultra duodecim non accedant.
(26) Statuimus etiam de pignoribus. que inter pai-tes posita fuerint. ut, si qua de eis contentio facta fuerit, illi tribuatur arbitrium iurandi. qui™ pignus habuerit, soli sine electis.
(27) De cautionibus vero simili modo agatur.
Si quis igitur huius nostr^ preceptalis pagin? violator extiterit, quod minimc credimus, aut hoc observare noluerit, sciat se compositurum auri optinii libras mille, medietatem kamere nostre et medietatem predictis Veneticis. Quod ut verius credatur diligentiusque ab omnibus observetur, sigilli nostri inipressione" lianc paginam propria mauu corroborantes eandem inferius iussimus signiri.
15. PRAECEPTUM COXFIRMATIOXIS VENETIS DATUM.
967. Dec. 2.
Traditur in 1) Libro blanco fol. 20' nr. 9, ubi inscrihifnr: Privilegium confir- is mationis Ottonis imperatoris factum domino Petro duci Venetiarum; ct 2) cod. Trivisano fol. 77. Praeceptum Lotharii I. (LL. Capittdaria II, p. 130, nr. 234) vel Ludoivici II. (ibidem p. 137, nr. 235) paene ad verbum repetitur. — Slumpf, Reg. 436.
(P. dcest.)
In nomine domini Dei eterni. Otto divina favente clementia imperator augustus. 20 Dignum est, ut celsitudo imperialis, quantum ceteros honoris ac potestatis fastigio antecelLit, tantum erga omnes pietatis sue munus impendere satagat. Igitur omnium fidelium sancte Dei ecclesie nostrorumque", presentium silicet ac futurorum, noverit industria, quia Petrus dux* Veneticorum per Adeleidam dilectam coniugem nostram ae per'' nuntios suos lohannem Guntarinum et alium lohannem diaconum" no.stram deprecatus e.sf' maiestatem, ut es rebus 25 sui ducatus, que infra ditionem ac potestatem imperii nostri consistere noscuntur, confirmationis nostre preceptum fieri iuberemus, per quod ipse ac pati-iarcha, pontifices et populus illi subiectus sibi debitas res absque cuiusquam contrarietate seu reft'agatione« retinere quivissent, quemadmodum temporibus* Karoli por decretum cum Grecis sanccitum possiderunt. Quorum petitionibusf, ut nobis celestis suffragatio copio.sior adsit, libenter adquiescentes hos excelentie uostre apices decrevimus fieri, 30 per quos statuentes decernimus, ut nullus in territoriis, locis pecculiaribu.s aute eeclesiis, domibus seu rebus et reliquis possessionibua presignati ducatus, que infra potestatem imperii nostri site esse nos- cuntur, iniquam ingerere presumat inquietudinem '', diminorationem seu calumniosam contradictionem aut subtractionem nefandam; sed liceat eas prefato duci ac patriarche, episcopis ac populo sibi sub- iecto seu successoribus eorum ac heredibus quiete absque cuiusque insultantis machinatione aut 35 sinistra quippiam molientis tei-giversatione iure gubernare et gubernando, prout liquidius in presignato decreto continetur, legaliter possidere. Et' ut hec nostre confirmationis atque coroborationis auctoritas a Edelibus sancte Dei ecclesie et nostris verius credatur et a nostris successoribus per tempora labentia
. 14. w) quod 1. x) impressionem 1.
15. ^) uostroruni 1. b) dilectos add. 1, sed deletuin esse videtur. <^) diaconem 1. '^) deprecati 4n
sunt codd. ^) reiragratione 1. f) petitiones 1. 8) om. 2. '■) iuquietitudinem 1. ') om. 1.
OTTONIS I. CONSTITUTIONES. 971. Nr. IG. 37
omni munimine .stabiliatur. nianu propria suliter firiiiavimus et annuli nostri impressione adsignari iussimus.
Signum domini Uttonis (M.) serenissimi imperatoris augusti.
Ambrosius kanzelarius advicem'' Uijerti' opiscopi et arcliicliancelarii recognovi. •Data ini. Nonas Decembr.. anno dominice incarnationis DCOCCLXIIII"', im- perii vero . . .
10. EDKTUM PAPTENSE DE DUELLO.
971.
CapituluiH singiUatim tradituiii, ijun nimirnni projyinituiii rapi/ularlfi Veroncnftl>i
10 a. 9C)7 editi eomplctur, assrrvatum est in codirc Institutiomim saer. XI. hihtiotliccar Bam-
hrrgcnsis sign. 7). IL -V (oJim D. nr. ^i:i) ct a Rosshirt iii lihro 'Beitrayc sum Rdmisclicn
Rccht' I, 7. vukiatum. Quam editioncm Pcrts et tios seciiti sumus. — Stum^jf, Rcq. 4'.Hi.
(P. 350
Capitulum Ottonis Magni Romanoruni imperatoris augusti datum 15 Papie anno incarnati onis Domini DCCCCLXXI.
Si inter ecclesias vel alios ingenuos vel liberos homines, aut inter ecclesiam vel hominem de prediis seditio vel certamen sit, pugna decernatur. Si non audeat. res sue infiscentur, et eccicsie vel liomini, cui iustitia pertinet, res sue reddantur.
15. ^) duiniui udd. i:udd. ') Huljcrti 2. '") pro DCCfCLXVIl.
3S OTTONIS II. CONSTITCTIONES. 983. Nr. 17.
OTTONIS 11. CONSTITUTTONES.
17-19. PAX CUM VENETIS.
983. lun. 7.
Dissensione inter impemtorem et rempnhlicam Venetiarum orta, jjaetoqtie antiquo disrupto, Otto II. Vcnetis, nt popultis ino^^ia jn-cmcretur, commeatum et commercium cum 5 regno ItaJico interdixit '. Sed anno demum 983 Venetorum legati suppliccs ad imperatorem Veronam venientcs, ut facidtas negotiandi rursus ipsis concederctur et pax renooareiur, nh eo impetraverunt. Tria sunt scripta , quae ad Jianc eausam spectant: primum est seriptum Gestorum consilii ab imperatore cum imperii primorihus dc petitione Vcnetorum hahiti, ut eis licerct rursus secure per imperii fines amhtdari; sccundum cst scriptum jxicfi, quod 10 Ofto 11. cuni Venetis renovavit; tertium est praeeeptum, quo imperator Venetis securitatem in monumcnto primo promissam largitur et constifuit, posthac omncs dissensiones iurc ac iudicio, prout in scripto pacti contineatur, decernendas esse.
17. GESTA DE PACE CUM VENETIS RENOVANDA.
Erstant in 1) Lihro hlanco fol. 27' nr. 13, uhi minus aptc inscrihitur: Securitas 15 Venetorum prestitam per Ottonem imperatorem ; 2) cod. Trivisano fol. 103. — Stumpif, Reg. 847. (P. 35.)
In nomine Patris et Filii et Spiritus sancti. Anno dominice incarnationis DCCCCLXXXIII, indictione undecinia, anno vero regni secundi Ottonis XXVI, imperii antem eiusdem XVI, VII. Idus lunias. [Rjesidentibus cum Ottone piisimo 20 imperatore ac invictissimo augusto Adeleida" matre sua cum Theuphanu'' coniuge eius seu principibus ultramontanis et Ytalicis, Uuilligiso "= Maguntino archipresule et Gislario Magdiburgensi'' seu Ecberto Treuerensi" archipresulibus, Petro Ticinensi'' et Petro Cumano episcopis, Deodrico Metensi^, Albino Bresenono^ episcopis, Ezulo' duce Baio- ariorum, Ottone, Uuilelmo'' comittibus aliisque quam pluribus maioris et inferioris 25 ordinis nobillibus hominibus, iraperialem adierunt celsitudinem' Vcnetici, ostendendo precepta et confirmationes, quas antecessores eorum a regibus et ab imperatoribus
17. *) Adheleida 2. '') Thoophanu 2. ^) Vuiligisso 2. '') Jlagiburgensi codd. ') Triue-
riensi 1. f) Ucineusi 1. K) Mettonsi 2. l") Uuiehuo codd. ') ut add. 1.
1) Anno 980, ut ridetnr; r. qunc Pertz mhwfnrit od lolmnnis Chron. Venetnm SS. VII, 27 not., 30 el qiiae Fanta l. c. p. 66 adversus i: d. Kohlsclmtter, 'Venedig nnter dem Ilerzog Petcr II. Orseoln' ih 8 disputat. 2) Brixen. 3) Hesil (HeinrichJ.
OTTONIS II. CON.STITCTIONES. i)83. Nr. 18. 39
habuenint, quatenus pacem et federa tam firma et rata per imperialom paginani ilig- nitas imperialis constitueret, ut liberi et securi absque ulla lesione per totum suum imperium habirent^. Ob quam gratiam consultum est ab omnibus ecclesiasticis viris et seeularibus, propter divinum amorem et recompensationem regni celestis congruum cssetr efficere, quod iideni' Venetici petebant'". Idcirco iussit maiestas imperii huius- cemodi scriptum" scribere et" confirmationc sue proprie manus, sigiili sui impressione corroborare. ut deinceps talis discensio nunquani inter se et illos aut suos heredes oriatur, ut maiores ot minoros illius Venetie populi patrie pcr suum inperiuui. orientem versus meridiem, occidentem et septentrionem, libere et secure ambulent'\
18. PACTUM CUM VENETIS.
Traditur iii. 1) (qiocirupJio sacculi X; 2) Libro hlanco fol. :i3' , ur. 11, iibi iuscrijifum
c>
vd: Pax et fedus factuni et initum intor Ottonem iinpcratorem et Ursum ducem Vono- ciarum occassione dissensionis inter eos et Veneticos orte; 3) cod. Trivisauo fol. 103. Simill inodo, quo iam in pacto Ottonis I. (v. supra p. 82) codices intc.r sc diffCrrc
i'> ohservavimus, codices 2. .V, qiiod uoslriim luonuiiicutiini attinct, sinccrum atquc ori<ii.nal.cm fcxtmn prachent, ut Fanta mis docuit, scd qiiac cj.staut in codicc 1 in utilitatem Vcnc- torum conforinata ct amptiata suut. Cupitis c.uim dc.eimi, quod de ripatico esl, textum esse [lenuinum in codicihus 2. H, contra codicis 1. vcrJju in favorcm reipuhlieae essc niodi- firatu, pacto Ottonis I. et pacto Hcinrici IV., quod c.r nostro pcndet, collatis cvidentcr rlucct '.
-*« Verha ad vos aulem ciusdcm capitis, quac oliin Pcrts 'Areliiv III, 5!>9' interpolata csse coii- tenderat, tuctur Heinrici IV. pactum. Dcindc altcro loco, in capite scilicct W, verha quac codex 1 addil que est terininus do vostra proprietas, a Veuctis utiHtatis propriac causa interculata esse apparef^.
Forma nostri monumcnti a priorum usii vclicmentcr distat, ut illa cnim pactoimn
-5 veram speciem prae sc fcrunt, ita lioc, si cxccperis exordii formulam, plane ad modiim praecepti conformatum cst'^. Incipit, ut ita dicam, ah hoc Ottonis II. scripto nova scries pactorum. Pristina cnim paeta eum ud verhum fere conspirent, nostrnm pactum ex scriptis antea pronmlijatis dcnuo contextum novuinque in modum distinctuni est. Primum rniin pacto e.vordium uoviim praemissum ct arcnga, quam vocaut, narratiouequc ampla exornatum
:iu est. Quariim plurima vcrha e pristino qiiodam prcu'cepto, quulia concedchantur uh impe- ratorihus regihusque Italiae, — iindc, qtwniam ad vcrhum consonant, dici nequit — repeiita sunt, alia pauca cx pacto Ottonis I. sumpta csse videntur. Hacc in textu ut minoris momenti non notata sunt. Nomina vcro civitatum, qiiae pac.to vineiehantur , ex pacto, ni fallor, Bereufiarii I. (LL. Capitul. II, p. 143, nr. 238), omissis Venetis civitatihus Custrn
■ii Olivoli, Alhiola, Fossoncs, additis autcm Italicis Papia, Mediolano, Cremona, Veronu, transscripta sunt.
Deinde in ipso pacto caput primum tofum dc novo additum cx praeceptis siqmi laudatis e.vcerptum esse vidctur, fortasse cx Karoli III. (LL. Capittd. II., j). 142, nr. 237) vel successorum eius (Widonis l. c. p. 147, nr. 239; Eudolfi l. c.p. 148, nr. 240; Hugonis
w I. c. p. 150, nr. 241). Inde n capite secundo nostrum paetwn ad pacta vetustiora redit, cap. 2—18 maxime ad Berencjarii I, cap. 19 usque ad ulfimum ad Ottonis I. Quamquam c. 2—8. 21. 23 omissa, e. 10. 11. 12. 16. 18. 22. 24. 25 (Otfonis IL pacti r. 4. 5. 9. 11. 16. 17. 18) valde contracta sunt, c. 14 de novo additum est. — Stumpf B&j. 845.
(P. deest.)
45 17. k) potius abireut. ')-ideni 1. '") Veueti iipetebaiit 2. ") huius scriptmu 1;
luiiusce scriptuui 2. "J cum add. 2. v) Iii niargine cod. 2: desunt ut puto .iliqua.
1) Cfi: Fanta l. c. p. 59 «2- 2) Cfr. Faiita l. c. it. 61. 3) Cfr. qiiac diximiis Hupra p. 31.
40 OTTONIS II. CONSTITUTIONES. 983. Nr. 18.
In noiiiiiu! siinct^t' ot inilividuc Trinitatis. Anno iiicarnafioni.s domini nostri lesu Christi nongcntesimo octuagesinio tertio, indictione undecima''; Yerone, actum septimo Idus lunii. Quoniam divina providentia ab aeterno prospitiente'' cuncta divcrsa
carismatum dona, que ante secuia per tempora administranda disposuit, suis fidelibus, ut previsa sunt, tunc in tempore distribuit: oportet quemquo fidelium muneris intcllogero ."^ dationem. ut ex ipsius scientia et qualitatem quantitatemque eius comprehendere [et potontiam largiontis magni]ficare° vohmtatemque eius usquequaque perficere valeat, ut quanto se gratia largientis preven[tum vijderit, [honoris atque potestatis fastigio subli- matum] dignitatis prerogativo precellere cunctos, ut tanto omnibus viscera misericordiae et pietatis [impendere satagat. Igitur nos quidem Otto divina favente] clementia im- lu perator augustus, humiliter supplicante Tribuno duce Yeneticorum per Adeleid[am dilectam matrem et dominam nostram imperatricem] semper augustam ac per nuncios suos Petrum Mauricinum monachum ot Badoarium'' nobilom" nec non Petrum Andreadi' tribunum clementiam [imperii nos]tri, ut pactum iam dudum constitutum inter nostrum et suum populum pro divino amore caritatis ac» pacis observationis iudicio, scilicet i.i ne qua iurgia'' aut discor[diae divini;] execrabiles voluntati aliquando inter utrosque provenire valeant. renovare et in mehus confirmare dignaremur. Cums ijetitionibus. ut caelestis [suiii-agatio nobis assit] copiosior, libenter adquiescentes hanc scriptionemj pacti nostr^ exelentiae fieri deerevimus, per quam datis ex utraque parte sacramentis perhennem inviolabiliter pactionem ac indisrupta foedera, ut decet Christianos tenere. decernimus -m nostra diminuta imperii potestate, ita ut pars parti nil malignum aut iniustum, sed seraper quod rectum est, in omnibus actionibus rebusque facere presumat et si, quod absit, aliqua malicia vel lesio nequiter inter partes [commissa fuerit], per huius federis decreta tergatur ac facta satisfactione' a rebelli et transgressore parte pactum obser- vanti'' haec series foederis per cuncta inviolabiliter annorum semper nianeat curricula, 25 remota omni' contradictione nostra vel obpugnatione nostrorumque successorum omnium.
Quia iniustum videtur, si aliquis vel suis vel aequis™ obpugnare nitatur sanc- tionibus, et ut specialiter notentur maxime vicini populi tam" ex nostro imperio quam ex predicto ducatu Yenetiae, a quibus omnimodo lianc pactionis institutionem obser- vandam esse decernimus, hii sunt ex nostro scilicet iure: Papienses, Mediolanenses, 30 Cremonenses, [Ferrarienses ', Rauen]nates, Comiaclenses°, Ariminenses, Pisaurenses, CensentensesP, Fanenses, Senegalenses'', Anconenses, Humenses'', [Firmenses et Pinenses,] Yeronenses, Mon- tessilicenses, Gauelenses, Vicentenses^, Paduense.'i ^, Tarvisianenses', Cenetenses-, [Fori]iulienses, Hy[strienses, et cuncti in nostro] Italico regno degentes", sive qui [modo vel qui in] posterum futuri sunt; ex predicto [vero ducatu] Yenetiae sunt: Riv[oalten]ses^, Metamau- 35 censes, [Clugienses ^, Caput^argelenses^", Brundulienses '^ ', Lauretensesy, Amurianenses, Torcellenses, Amianenses, Burianenses, [Equil]ienses'', Caprulienses", Finenses*, Civitatinenses, Gradenses et cuncta generalitas populi Yeneciae, sive qui niodo sunt vel qui'' futuri sunt.
(1) Confirmamus Yeneticorum fines a nemine nostrorum inquietari, invadi vel minorari, sed libere et absque ullo inpulsu'^ que retro ab annis possiderunt triginta, 40 deinceps possideant. Proprietates'' vero et predia, que habere videntur tam ipse dux
IS. ^*) iiul. und. om. 2. 3. ^) prospitientes 1. <=) qtiue in codice 1. exstant lacunae, codieum 2.
et 3. ope siipplemus. '') Badoario 2; Baduario 3. ") iiobeli 1. 2. f) Audrad! 2. S) et 2. 3.
'') ne quam iurgie 2. ') satislactionem 1. ^) observandum 2. 3; ad pactum observaiidum Pactum
Heinrici IV. 1) remocione 2; omni om. 3. ■") eis 2. ") tam 1. ") Comaclenses 3. 43
I') Cesenenses 3. <J) Senogallienses 3. >;i Hunianenses 3 et PO. I. ^) Vincenteuses 2; Viucen-
fiiienses 3. *) Tarvisinenses 3. ^) regno om. 1 ; degentes om. 2. 3. ^) Rivaltenses 3. '') Capud-
argeles 2. ") Brundulenses 3. 5') Lauretii 1; Laurentum 2; Ijaiiretani 3. ''■) Aquilenses 2.
») om. 2. l^) om. 3. '^) iiipidso 1. '') proprietas 1.
1) Cfr. P. Ber., in PO. I. hnec nomina non inveniimtur. 2) Oivitatis hodie Cliiogijia incolae, .^0
3) Brondolo. 4) Fine, hodie non exstat.
DTTONIS II. CUNSTlTfTlUNES. m). Nr. IH. 4t
quam sinis i.iitriiucha iicc iion^' ct eiiiscnjii, aijiiatos ct ccclesic sanctt,' J)oi i-t reliquus populu.-i V^enctiae sibi subiectus infra potestateni iniperii nostri, sivc in campis, doniibus, pratis, .silvis. vineis, paludibus, salictis, sationibus, iiiseationibus et eeteris aliis iiossessionibus. quiete possideant absque euiusquam insultantis maehinatione aut lesione sive sinistra quiiipiam
5 tergiversatione. ita ut nemo contrarietatem exinde facere presumat. Nec etiam venationem aut pabulationem sine eoruin iicentia e.xereeat neque molestiam ibi residentibus inferat neque aliquam navem ipsorum Veneticoruni periclitantem in aliqua nostri imperii parte' predare seu hominibus naufragium pacientibus aliquam molestiam'' inferrc pre- suniat: quod qui fecerit, componat ccntum libras auri' purissimi illis, quibus iniuriam
'" facore presumpserit. et rosdominio'' possidentium mancipcntur et quiote' liceat possos- soribus ilias tenere ac frui.
f2) Quodsi excursus inter partes factus fuerit. persona ipsa. que in capite fuerit aii eandem maliciam faciendam'". infra sexaginta dies* tradatur". ct omnia, que fuerint" alilata, in dupplo restituantur ; quodsi ijisum dupplum composituui non fuerit vel persona ipsa tradita
i^ infra sexaginta dies. Ut dictum est, tunc per unamquamque iiersonam''. que iiisam maliciam perpetraverif, componantur auri solidi D.*
(3) Si furtum inter partes factum fiierit. in quadrupluni restituatur.
(4) Si servi ant ancille* inter partes confugerint. cum omnibus rebus, quas secum detidc- rint, reddautur; et iudex, qui ipsos fugitivos roddiderit, accipiat pro unoquoque singulos solidos
20 auri, sic tanien ut, si amplius requiritur. iier sacramentum idoneum domnis illorum satisfactum tiat. Si vero iudex vol ;llii|uis ipsos fugitivos susceperit et eos negaverit reddere et exinde ^fugerinf. tunc pro uuoquoque fugitivo componat auri solidos septuaginta duo*. Quodsi dubium fuerit* et denegaverit iudex [vel auctor] loci illius, in quo ipsi fugitivi requiruntur. tunc preVieant siicrauieutiim duodecim electi. quod ibi nec suscepti fuerint nec illus liabeant uec iu
-5 conscientia illorum sint nec aliquas res illorum secum habuerint'. Si autem hoc distulerit facere. post priniam et secundam contestationem presentia testium peract;ini " jier iussionem iiidicis* sui liceat ei"' pignerare hominem de ipso loco, ubi cau.sa requiritur. ita tamen. ut i]isum iiiguus post actam iusticiam jier integrum reddatur.
(ij) Kt nullatenus liceat iilicui pignus iiccipere per alia loc.i. nisi ubi fugitivi aut cause
3u requiruntur*; et si pigneratio pervenerit, non presunuit aliii ]iars pro pignere aliam pignerare, sed expectet usque iul audiendum causas. ita sane ut cause in sex mensiuui spacio fiant et sint finite cause, reddens jn-ius. qiiod ex iudicio condemjinatus fuit. et jiignus suum recijiiat . Nam si quis de alio loco pignus tollere jiresumpserit aut sine causa tulerit vel aliijuem pro pignere pignerare'' iiresumjiseiit. in ilupluni, i|Uod->' tulerit, restituat.
35 (6) Si vero equi vel equiu- iiut armentii iuit iiliquii/' quiidrupedia fuerint furata. in dujilo
restituantur ; si ipsa aberraverint. modis omnibus* reddantur. (Juodsi post priniiun et secundam contestationem minime reddita fiieriut. tiinc jierveniat pigneratio de loco. nbi hoc requintur. usque dum [pai-s jiartil satisfaciat; et post Siitis(factionem ij)sa] pignera reddantur.
(7) Et hoc statutum ost, ut, si" fugitivi'' seu res reddite fuerint et*^ si per siicramenta <u satisfaetio'* ailimpletii fu(erit. modis omnilius( pnrs jiarti* securitatem faciat.
(8) Si quis vero extra memorata cajiitula pignerare presumpserit. causam jierdat. et quod* tulerit' restituat.
1.8. "-■) suiis jiHtriarclia iiec uum vm. 1; cjr. aiilein jn-aeceptiini Karoll IIJ. el pacluni Heinrici /1. f) quappiain .'!. S) iu atjua nostra iniperii partem 1. '') aliqua molestia 1. ■) purissimi auri 1.
4,s ^) domino 1. ') ita correxi secundum paclum Hei^irici IV; mancijientur iuquiete 1; mancijjetur quiete 2. o.
m) lacieiida 1. ") tradantur 2.3. ") fueruiit 1. 3. r) ita2 el PH; per unaquaque persoua 1; pn>
uiiaquaque jiersoiiii 3 et pacla anteriora. '1) ipsa malicia perpetravit 1. "■) ita 2. 3 et PH: contn-
geriut 1; ^'imiwt^mm ^enpnnt praebent pacla aiileriora. s) om.\. ') ha\n\er\i codd. "M jieracta 1.2.
T) iuditii 2. »i om. 3. ^) pignare 1. S) qui 2. 3. ') alia 1. ») om. 2. '') fugi-
50 tivus 2. .') et PH. <=} vel 2. 3 et PH. '') satislacio 1. ") qui 2. 3. f) tiilit codd.
LL. CONSTITITIONES I.
6
42 UTTUNIS II. CUNSTITUTIONES. 983. Nr. 18.
(9^ Negocia autem inter partes fiant. et liceat ilan' quod c u ni q u o '^ inter co.s convenerit* sine aliqua violentia aut contrarietate''*, ila iit equa conclitio utrarumque pavcium negotiatorihus* conservetur.
(10) De ripatico vero placuit, ut' secundum antiquam'' cousuetudinem pars parti observetur omnem' quadragesimum "" ; et lieentiam habeant homines ipsius ducis ambulandi per terram* sive ^ per flumina tocius regni [nostri; similiter] et* nostri [per m]are [ad VOS.] "
(11) [De h]oc convenit, ut, si qua lesio inter jjartes evenerit, lcgatarii"* non detineantur*; si vero detenti fuerint, [relaxentur et componantur eis solidi CCC; et si, quod) absit, occisi fuerint, componantur parentibus eorum pro ipsis solidi mille, [et ipsa persona tradatur in manibus eorum.] lu
(12) [Si quis inter partes causam] habuerit, vadat semel veP bis cum epistola iudicis sui ef, si ei [iustitia minime facta fuerit infra dies quatuordeciin,] si ipse homo, unde' iustitia requii-itur^, infra, ipsum locum fuerit, [infra dies septem licentiam habeat pigncrare iudex', qui in ipso temporc ordinatusj fuerit, infra casam suam, quantum ii)sum debitum fuerit; et ipsum lugnus"* usque ad prenominatas noctes. [Quodsi antesteterit] ipsum pignus, componantur soUdi duodecim i."! causa manente. ut pro ea iterum iiigneratio fiat. ubi potuerit in finiljus, ubi causa requiritur.
Si tamen^, ubi iudicium arababus partibus adnuntiatum fuerit. residentibus duobus^' de utraquc parte de loco, [ubi causa rcquiritur, et quod ipsi jicr evangelium] determinaverint", pars parti satisfaciat.
fl3) Addimus etiamy, ut. si quis homicidium perpetraverit*, [modis omnibus* ipse et 20 quanti mixti fuerint in ipso] homieidio, ligati tradantur; quodsi factum^ non fuerit, pro una- quaque persona componantur auri^ solidi [CCC.
(14) Siniili pena] decornimus dampnandum eum, qui [iu communibus mcrcatibus] tumultum populi excitans liomicidium perpetraverit. Quodsi tumultus sine homicidio aut plaga sedatus fuerit. componat pro excitatione auri solidos'' CCC. js
(15) Si aUqua pigneratio in silva fieri'^ debuerit'', sine homicidio fiat; et si. quod absit, homicidium factum fuerit* pro libero homine componant u r" solidi CCC et*' pro servo L; et si plaga facta fuerit, uts unde'' non moriatur, pro libero homine* solidi L et pro servo XXX.
(16) Statutum est. ut in rebus sanctarum ecclesiarum'' Dei nulla pigneratio jfiat. cxccpto
si cum sacerdotibus* causas habuerit;] et ante compellatio fiat semel vel bis*: nam qui alitcr'* 30 presumpserit, duplo'' comp[onat. et si nesciens pigneraverit.l prebeat sacramentum, [et sit solutusj'* pignusque salvum restituat"".
(17) Et hoc stetit de capulo, quod Rivo[aItenses", Olivolenses, Amoriajnenses, Metamau- censes, Albionenses", Torcellenses, Amianenses fecerunt retro ali annis'' triginta*: [halieant licentiam faciendi secundum antiquam] consuetudinem, sive per flumina sive pcr mare''*. 35
(18) Equilegenses'' vero capulari debent* in ripa sancti Ze[nonis usque in fossam' Me-
18. s) quicumque 1. 2; qiieeuinque .".; quud l'(>. I. et FB; quicquiil 77/. l') routrarietates 1.
') (le ripatico (ripaticurn 2) autem 2. 3; cfr. PH. k) cimsuetmliuem anquam 1. l) oiiuie 3. '") rr.rha
pars — cjuadragcsimum , (yuae sumpta sunt e.r pmtu Uttouii L, om. 1, qui hoc locu addit pcrsulvatur ita, ut uullum gravamen aut violcntiam aliqiiis sustineat. Quodsi factum fuerit, statim emen- 40 detur, ne amplius fiat. Ofr. Fanta l. r.p.6'.>sq. n) Verha ad vos in \ alio atramento scripta et
dolose intercalata essc, olim vir h. m. Pertz 'Archiv' III, p. 599 sqq. cnntenderat, sed nunc evanuentnt ; cfr. Fanta l. c. p. 64 sq. <>) legaturii 1. 1') et 1. 4) om. 2. 3. >) unu 1. «) iustitiam
requirit 3. ') iudicem PH; iudici PO. 1. ") hic et in omuibus posterioribus pactis ouiissa sunt cerba
salvuni sit. ") sic tameu ut in anter.jiadis. «) ita 3 et PH; residentibus duo 1.2; residentes duo PB. J5
") terminaveriut 1 ; determiiiavcrit 2. J) autem 2. 3 et PH. '■) ita 2. 3 et PH; actum 1. ") aurei 1.
•j) solidos aureos 1. 3. <;) om. 2. d) debet 1. <=) componant auri 2. f) om. 1. g) et 3.
'') ita 1. 3 et PH; sanctorum ecclesiarumque 2 et PB. ') Idc el in posteriorihus pactis omissuui est facere.
■<) duplum 2. 3. 1) cfr. pactum Ottonis I. p. 35 n. c. "') restituatur 3. ") Uivalteiiscs 3.
°) Albioiiense 1. 1') ab bodie retro in aiiiiis PB; hodie iii anuos PO. I. 1) hoc loco capilulum M
calde abbrevialum esl; cfr. PB. c. 24 et PO.I. c. IS. ') Equilenses 3. ») debeaut 1. t) fossa 2. 3.
OTTONIS II. CONSTlTrTIONES. 983. Nr. 18, 10. 43
tam]aun et (ientionis scriinduni consuctnclinuni onnK^n arhorcni* ct veyere cum carrn iint ;nl collum", (luantuin sibi lilacnlerit *: ct| halicant liccntiam )icculia* in i]isis tinibns pas.M'i-c vcl pabnlarc".
(19) Dc Huibns ailtein^' Oivitatis nove statuimus. ut tci-mina.cio, (|nc a teniporc Ijiuprandi^^' 5 regi.s Facta est inter 1'alutioncm'^ dneera et Marcelluni maf;'i-strnm militnm. dcinceps manere debeat,
id e.st de Plane maiore-' nsquc in Plauemi' siccam'-; peculiarnm (|UO(:pie greges c\im securitate passere.
(20) Capriani vcm in silva Foroiuliana. iibi semper capnlavenint. caiiularc debeant.
(21) Similitcr liradcnses sccnnduiu aiitiiiuaiu consuetudinem iii silvis Foroinlii ca]iuliiiii n) faciant.
(22) F.t jiromisit nobis cunctus diicatus \'encticorum et. suceessoribus nostris jiro huiiis pactionis foedere anniialifcr nuiiii iiicnsc Aianio jicisnlvcrc libras sunriini dcnariorum iiuinijiiagiiita et ])al!ium nniim ".
(23) Contirmainiis. iit ]iars ]iarti dc c|ausis cccle|siariiin vel iiionastcrioruni * omni iiindo 1.') liustitiam faciant.]
(24) Volnmus. ut pro iina lilira dcnarioruin iiiio liomiuc'' saeramcntnm faiiaf. ct sic'' usque^ duodeiiin libras Vencticornm denarionim duodccim elccti iuratorcs aildantur: iiain si iiHia duodecim libras iiuestio facta fnerit, iuratorcs ultra duodccim mui accedant.
(25) Statuimns etiam dc lufjnoribus. (lue inter partes jiosita fncrint. iit. si qua dc cis au contencio facta' fucrit. illi tribiiatiir arliitriiiiii iiiraiidi. i|iii iji^^iiiis habuerit. soli sinc electis.
( 2G) De cautionibns vero siraili niodo agatur.
Si quis in-itnr hniiis nostre^ ]irecc]italis jiaorine violator extitcrit. (]Uod niinime credimns. aiit
hoc observare mduerit, sciat se cnnqiositurum auri o]>timi lilnas millc, niedietatem cainere nostrae
et medietateni jn^edictis Veneticis. Qnod ut verius credatur diligentinsijne ab omnilnis obscrvctiir,
25 sigilli nostri impressione' hanc jiafjinam jiropria nianu corroborantes (>andciii inferius iussinius
signiri **,
Signuni tlomni Ottonis' ( M.j screnissimi imperatoris ae invictissimi"' augusti.
Adolbortus ('anrcllai^ius advirein Petri episcojii et arcliicancelarii recognovi".
10. riiAECErTVM VKNETIH DATfM l)E SECVRO COMMEATV.
30 Lrciittif in I) Lihro hlaiiro fol.27, nr. J'^, (jid e.rliihct. inxrriptionrm: Pacificatio et
confirmatio Ottoiiis [iracfati cuni Vonetis: rt 2) rod. Trivimno foJ. 9P,. — Stunipf, Rrg. S46. (P. .ir,.)
In nomine sancto et individue Trinitatis. Otto divina favento clemontia inipcrator augustus. Oiunibus nostris fidelibus presentibus ac futuris notum esse volunuis. co y:, quod orta fnit discnsio inter nos et Yenetieos. Undo nos divina pietate comnioti et interventu nostro screnissinie Adheioidao'' domiiie matris augustt,''' ac Tiieoplianu dilccte coningis nostre nostri(]uo imperii consnrtis dcliniti prccibusque pauperum ipsius gentis scdati pacem'^ et tcdus inivinius intor nos'', oo teiiore qnatemis do liae discensioiie
l.S. ") ;i collo 1. 3. '') uiu. 2. :! et ]'I[. ") Lint|Ji-aiiili 3. '^) IViuliciniiem 2: r.-iidu
40 tiouem 3. .») Pluvi luaiori, 1'lavim 3. ') iiuc cst tciiniiius ilc vestra prnjirietas mld.l; r/r.
pai-tnm Lvtliiirii I. rl Fiinlii I. r. /i. lil. ■<■) ct ]jalliiiiii uuuiii nm. 2. 3. Fanta >. c. p. 111 eliiiin liiiir
■rerba dolose aihlita c.v.-c arliilraln.i r.-it: ci/o potiiix crcilideriiit, ijiinniani in roilil. laciina nidjriila esl. Iihrariox lei/ere ■neqitirin.ie tcrlnm snl, eoriiin oriili.i ^tositiiin. '') ita l'(I.T: vcl iiici liouiiue 2. .'J; honiiuein iiiiurii 1.
c) fi.nt 2. 3. 'l) s! 2. 3. f) !ul add. 2. 3. *') urta 2. 3. ;-') iiustrc liuius 2. 3. '') licc 2. .'!.
45 ') inqii-cssioiiciii 1. ^] iiisl.uiilri 2. 3. M (Htoul 2. '") ac iiivict. otn. 3. "■) Slgiiuiu —
rccoguuvi oiit. 1.
1!». •ii .\illicl..lil.-i I: .\a.liM(lc 2. Im augustl 1. ^' i iJuilciii 1. '•) inter iios iiiivliiius 2.
0*
44 OTTONIS II. CONSTITUTIONES. 983. Nr. 19.
ita nos quani nostii Iiercdes nec'' molestiam ncc inquietudinemf nulio ipsius gentis homini inferant et a nobis et a nostris heredibus huius» similem'' dissensionem posthac sine iuditio, quod in pacto quod iliis constituimus continetur, non' recipiant, sed inlesi et securi, omnium hominum molestia remota. in perpetuum permaneant. Et ut verius credatur diligentiusque ab omnibus observetur, sigilli nostri impressione subter signari ' iussimus.
Signum domini Ottonis (M.) secundi imperatoris et invictissimi'' augusti.
Adelbertus cancelarius advicem Pctri episcopi ot archicancelarii recognovi et scripsi.
lit. e) iie 1. f) inquietitiulinem 1. B) liabuimus 1. ''J simile 2. 'J oin. eodd. 10
^) et "iiivietlssimi om. 2.
0TT0NI8 r([. CONSTITUTIOXES. 992. Nr. '20. 45
OTTOMS TTT. CONSTTTl TTONES.
20. PRAECEPTUM (^ONFIRMATIONIS VENETIS DATUM.
992. lul. 19.
•, Exstat hi solo Libro hlanco fol. 2H, nr. 14, ^wacfua ruhrica: Corroboratio Ottonis
regis facta Petro duci Veneciarum occasioiie pacti, quod pater eius bone niemorie Otto imperator tempore Tribuni ducis Verone concesserat '. Otto III, ctini Venctornm lcfiati annn 992 ah co posccrcnt, nt anteccssoruiH pacta rcnovarct, non pac.ti, scd pracccpti forma usiis, patris pacto siimmatim confirmato, nova iura lihcrtatcsquc Venctis condonavit. 10 Cfr. KohJschUtter ' Venedig nntcr Hcrzog Fcter II. Orseolo' p. 21 sq. Qtml praeccptimi. alio cxemplo non transscripto, imum tantnin loruin cr vctti.itiorihus donimcntis rcccpit (rfr. p. 4() not. 2). — Stuiiipf. lieij. 970. (P. decst.)
In nomine Cliristi humani generis creatoris ac misericordiissimi redcniptoris. Otto Dei miscricordia rex. Omnibus sancte Dei ccciesie fidclibus nostrisque" pre-
i.i sentibus ac futuris notum esse volumus, eo quod Petrus dux Veneticorum per suos nuntios Marinum dyaconum et lohanem ITrsiolum, interventu et petitione nostrc dilec- tissimo domine avie Adheleide imperatricis auguste, nostram adiit celsitudinem, cfHa- gitans, quatinus pactum, quod pater noster bone memorie Otto imperator tempore Tribuni ducis eis concessit Verone^, idem'" pactum nostre confirmationis precepto
•jo corroborare et confirmare dignarcmur. Cuius pctitionem iustam ducentes. amore nostre dilectissime avie et considerata fidelitate predicti ducis sueque gentis, idem ^ superius pactum a ncstro genitore eis concessum nostre confirmationis precepto eonfirmavimus et inconvulsum fieri iussimus. et omnia oue in pagina ipsius scripcionis esso j^acta'^ videntur, ea rationc' ut nullus mortalium sub nostra potestate habitantium corrumpere,
i^ ledere aut falsam vocare audeat, sed, si in nostro regno quiete vivere desiderat, ammirari et observare studeat in omnibus, videlicet in observandis riparum legibus, in transituris. ut nulla nova consuetudo eis imponatur, sed secundum antiquam coii- suetudinem et iussionem pacti patris nostri eis pacifice liceat vivere; nec in depre- dando aut pignerando aliquem Veneticorum vel flagelando aut de capulo silvarum
30 "20. '') iiosti-onimi(iie r. i>) iil cst <■. '') pjicti c. '') eratioue f..
li Kn-iirc iiKddiim ciiiiiliuln^ Itiimniiiii •Sliiria di \'ciic:iit' I, }>. :iS:: ac jiriicccphnii iiofilriim e coil. Triri.tiiiii) cl Lihrii hhincn Iiini^ixsc ilicil; iii cnil. initciii 'iririxiiiiii iioii xcrriititr. 2i Siijirii nr. l.s.
46_ OTTONIS TII. CONSTITLTTIONES. 9!)-'. Nr. 20.
amplius tolendo, qunm antiqua prestat consuetudo. ncc de servis fugitivis. quos com- prohcndunt, aliquod danuium eis facere aut transfugero presumat aliquis, sed ubi- cumque inventi fuerint, secundum legem eis roddantur''. Precipimus etiam de terris palaoii Yenocie' sive patriarcliivi, episcopatuum quoque, cenobiorum tam virorum quam niulierum et omnium eeclesiarum inibi consistentium ac omnium habitantium •'■ hominum in antedicta Venetia, ubicunique posite sint in toto nostro regno, in civi- tatibus, castelis, iii montibus et in planitiebus, cultis et incultis, in aquis et in pahidibus. in silvis et in buscaliis, iii aquis aquarumque ductibus, molendinis, pis- cationibus et venationibus et in omnibus, que dici vel nominari posunt, tam que niodo possidere videntur, quam retro hac a triginta annis possederunt, prout iuste et n' legaliter possumus, iubemus, ut quiete teneaut et perditas recuperent. Et ut nulhis princeps vel pauper aliqueni Yeneticorum distringere aut legem facere de aliqua habita« substancia auf' ad placitum ducere, nisi in presentia illorum ducis, aut fodrum tollere de illorum terris presumat aut bannum mittere' tam de dominis habitantibus in Venetia, quam de iilorum hominibus ubicumque habitantibus iustitiam aliquam u accipere presumat, nisi in presentia dominorum suorum. Confirmamus etiam Lauretum, ut quantum salsa aqua continet, eorum subiaceat potestati. Insuper volumus atque contirinamus, ut episcopatus civitatis Eracliane ' habeat totam decimam in integrum a tei-minacione. cjne factn est tempore Luiprandi regi.'^ inter Paiilutionem ducem et Mareellum magistrum militum-. usque ad niare. Civitates etiam vel loca, per que soliti sunt dis- 20 curere Yenetici sive negocia agere, nemo illis contradicere aut bannum mittere seu distringere sine imperiali vel regali'' iussione presumat. Et si ipsi aliquam querimoniam fecerint comitibus vel alicui potestati' de ab'quo contrario ipsis'" peracto" legem facere noluerint, ipsis proclamantibus tribus vicibus , si vindictam aliquam acceperint, nuliam molestiam inde habeant. Adsaltum etiam infra vel extra supra aliquem eorum locum a vel Veneticum non faciat. Et si aliquis Veneticorum rebellis potestati ducis fugerit inde exiens, nulium locum aput nostrum fidelein habeat, nisi in acquirendo gratiam. Si qnis autem contra hoc nostre confirmationis preceptum facere presumserit, sciat se compositurum quingentas libras auri optimi, medietatem nostre camere et medietatem predictis Veneticis, quos inquietaverit. Quod ut verius credatur diligentiusquo obser- .10 vetur, manu propria subter confirmantes, sigilli nostri impressione adnotarc iussimus.
Signum (M.) domini Ottonis gloriosissimi regis.
Petrus chanzelarius advicem Petri Cumani episcopi et archecanzebirii subscripsit" et recognovit.
Data XTIII. Kal. Augusti, anno dominico incarnatiouis DCCCCXCII, indictione ;i5 quinta, nnno vcro domni Ottonis torcii regnantis YIIII: actum Molinhuson: fcliciter amen.
20. 'M credaiitiu- r. f) Venec. c. g) liabitum c. •>) om. c; mppl. ex j^acto Heinnei V.
') hoc iuro scu Itixerrmlnm e.tse Ko1il.srhiiner L r. pd.rum rerisimHiter iiidical; r.fr. par.tiim Heinriri V. cnp. '23. ') legali r. 1) potestiii c. "M ipis r. n) loctix nt. vitlrtHr iitiitildttts; iittrrriilrrtnit iipinor rerlia •10
itintiittllii. forlaitiic et si ci. "1 snis c.
1,1 Id cst Cirita nuora; cfr. Ottonis III. diploma SlMiiipf, Heii. 1172, nhi lepiiiiii.<!: Civitatis nove, (pie vocatur Her.aeliana. 2) Huec rerha stimpta smit e.v jiactis aiita-iorihits.
OTTONIS 111. CON.STITIjTKINKS. •JM-Um. Nr. ^n. 47
21. CAPITLLARE DE SERVIS LIIiERTATEM
ANTlELANTIBrS.
(•J9G. Mai. 21 - 10U2. lau. 23.)
/■'(lirtnin l/nc, //Kod l'ci-f.:ii(s O/taiii I. vf aniKi UliU (/(Iscrijisi/, rir d. llnrc/ins ' /■rrn 5 rrcli- (lltdiii III. it)ipcr<il(jri viudicarit, c.fstat intciiritiu iii solo c/nlicc Florcutiiio La/ircnt. Fliif. S!) siiji. iir. <s'6' sacc. XI. cx. (infcr codiccs Libri 1'upicnsis cdifionis noiussiniac nr. :'i), in /j/i/i f/if. I-IS /fl/if/iin cst , lcmiiKifc iii iino fiilio V!/' pracccdcidc'^. luscrijisit iain (iliiii vir d. b. lu. Illidiinc. Capid 1 practcrca iucciiitiir iii diiobus (diis codicifnis Libri Pajiicnsis. nr. n (Kstcusi JMiifincnsi) cf ]() (Ncajiolifano), ct cr ipsis infcr cajiitida c.rfrac/ajanlia {siih III caji. 40) a rini d. B/irclius LL. IV, p. ■'it^'.) cditiuit cst. Dc scnfcntia, ipiam Fcrf.tias (p. :!4 not. a) anjnincnfam capitis 1 liabnif, ■ridc siipra p. ;.'.s iid a. !Hi7. CajiHt 1. omissis vocibits ijituc cliaiii in codicc Flitrcntino dcsiuit, ab Ilcnififd cf Cofdustio cditorilnts infcr c. 9 ct 10 coustifitfiouis Oft/inis I. a. !Hi/ (nr. J.'!j infcr/ /if/tf/iiii cssc, sitpra ji. .W di.iiiiiiis. — Sfitiiipf. I!.c(j. l;.'!l!. (F. Hl.)
15 I II L-i piu II t cajiitula OttDuis tcrtii i lupera toris.
Magnis opus est eonsultibus, duiu uosrii iiujierii priiicipes publiei oftitii et eeele- siastici ordinis. divitcs et pauperes, maiores et minores, diuturnis qucrimoniis causeiitur. se a servis suis propriis viris dcbitum et proprium non jiosse liabere obsequiuiii. Alii liberos se ideo mcntiuntur, (piia domini eoruin servitutem , quam captiose more ac
20 approbatione evadere temptant, nequeunt, ut sepe fit, approbare. Alii autem ideo ad honorem libertatis molliuntur ascendere, quia domini eorum diversis negotiis impediti. ut tbrte fit, longo tempore eos ignorant, nec ad solitum suiit eoacti scrvitium, nec ullam saltini voceni iudiceiii ad memoriain servitii exsolveriut'': et liac oecasione se contcudant liberos ct clainant se vixisse lege et usu libcrtatis, quia offitio serviji
26 aliquaiituluin quieverunt. Ob hane rem placuit imperio nostro sic:
Kap. 1. 8i servus pro])tcr appetituiii libertatis liberum se vocaverit. Hceat doiiiino, si sibi ita'' inelius visuin fiierit [iropter difficultateiii approbationis insidiosae, aut per se aut per suum campioneiu'^ litem'' dirimere. Jjiceat auteni servo pro se camphionein dare, si iiiorbus aut aetas eum pugnare prohibuerit.
311 11. Ut autein scrvus proptcr ullam rcmissioncni non occultct, hoc nostro aedicto
Deo volentc in aeternum valituro statuimus, ut deinceps unusquisque ad ostendcndam suae scrvitutis condictioncm in Kalendis Decenibris unum publicac monetae pcrsolvat denarium aut ipsi domino aut eius ininistro ad hoc offitium deputato.
ni. Servorum autem filii et filiae similiter praescriptum censum scrvitutis meniorein
35 in viccsimo quiiito aetatis suae anno statuto termino persolvere incipiant. Et niilhi teniporis indulta prolixitas scrvitutein aVioleat.
1111. Quod si aliquis servus accclcsiae hoc nostruiii acdictum scrvarc ncglexerit. oiiiniuiii bonorum suoriiin medietato inulctetur ct suae coiiditione subiaccat servitutis. Non eiiini licebit servo aeeclesiae scrvitute um(|uaiii exire: (]uein ncque ipsi praesi-
40 21. =>) fxscilverit F/urciil. ''j tlccsl Florcnl. oj canipliioiiein '.). 10. ''J lileni — i-aniphiiiiiem
tles. Florcnt.; si/jijilcla c.c I). 10.
1) 'Dic C((jiili/f((ri/:n. im Ltiii/inliiirdiiircicli' ji. I7(i. 2) V. LL. I\\ p. IjVIII.
48 UTTUNIS 111. U0NIST1TUT1UNE8. 'J%-10Ul'. Nr. 21. l'-2.
dentes aocclesiis potcrunt libcrtare. Scrvos igitur ecclesiarutn liberos tieri oinni niodo interdicinius, ct liberos quolibet ingcnio factos ad ius et servitutem aecclesiaruni revo- cari precipinius.
Explicit Ottonis kapitula.
22. CAPITULARE DE lUSTITlO.
(996. Mai. 21 - 1002. laii. 23.)
Asscrvatum est in Libro Papiensi, vx ciiius codicibus o — !> editionem insfruxit Soretius LL. IV, 580. 581, quam rcpctimns. Tcmpus solummodu dcflaitur dic coronationis imperialis et die ntortis Oitonis III. Expositio Lihri Fapiensis nionuit, scntcutia toto anni tenipore cfc. lcgem Romunam (L. 1. :>. D. fcriis II, 12) rumjti, quac iudices causam agcre, lo tites dirimcrc femporc mcssium vcl vindcmiurum vctuerat. Editum cst cajiilularc nostrum ab Hcroldo o40 ct Goldastio III, 304. — Stumpf, lieg. 296. (F. 36.)
Incipit" kapituluin domni Uttonis tercii imperatoris piissiini augusti. Cotidie contra lcges agitur. cotidie niali inalum'' faccre non vcrentur. Ideo hac lege^^ omne per aevum, divinitate propicia''. valitura edicimus, ut toto anni tcnipore \h liceat iudicibus causas agerc. lites dirimerc, tumultus quaestionuni'^^ terminare et diffinire, ut qui cotidie lcgi'' offendunt. cotidie lcgis sententia feriantur. Ncc enim temporc messium vel vindemiarum legis cdictuni dcbents cffugere. qui in'' nullo teni- pore peccare desierunt. Bene enim facere, vcrum dicere. iusticiam amare, recte' iudicare, omnibus'' omni' temporc licet scmperquc licebit, quia a bonis nunquani. a 20 malis'" opcribus sempcr rcquiescenduin esse catholice didicimus et° iugiter conser- vandum Deo auctore imperiali maiestate decrevimus. David" autein rex et propheta dicit": 'beati ' qui custodiunt iudicium et fiiciunt iustitiam in omni tenipore'. In natali vero Domini, in epiphania, in? diebus quadragcsimalibus", in pasca, in asccnsione', in pentecostes^ in diebus dominicis et in festis praecipuis' et" in constitutis ieiuniorum 25 diebus" iudiciarios motus exequi, publicas quaestiones appeti, ut onini'' vigiiantia solemp- nitates, quod" christianorum est''. celebrentur, penitus prohibemus.
22. ») Ita 4; Incipiiiut e;i|iitula ipttniiis tintii impeiMtoris Ti. 'Ji LiiMla 4; ui.tIh \i. >-■ ) lianc
legein 3. 5. '') proiina 7. 8. '^j quaestiones 3. f) leges 3; legein 7. 8. S) delieant 7
ct pr. man. 4: cleliuit 6; debebunt 8. '') deent 4. (3. 7. ') rectuin .0. fi. 8. k) ,1^^^^ 3. 7—9. M
') d-eest 5. '") autem add. 4. ") et — decreviinus des. 4. ") David autein reye et pruplieta
teste qui dixit (dieit 7) G— 9. IM in d. q. des. 3. 4. 'i) ct in statutis ieiuniorum diebus add. 6.
■■) domini add. 5. s) pentecosten 4. 5. ') priiicipalibus 4. .5. ") et — diebus deest 6. v) ^„n,
add. 4. 7—9. w) deest 4. ^) deest 3. 4.
1) Psalm. 106, 3. 35
OTTONIS III. CONSTITUTIONES. '.m. Nr. -23. 49
23. CAPITULARE TICTNENSE
DE PRAEDllS ECCLESIARITM NEVE PER
LIBELLUM NEVE PER EMPIIYTEUSIN
ALIENANDIS.
:. 998. Sept. 20.
E.c»t(it iii I) <-iiilirc Fliinntiiii) liilil. LninviitiiiHiu: ]'li(t. .\'I7. ;.'/' niniilir. iii i". ^arc. XI, ful.Ui-i' (iil rnlcriit Dccrcli lUirclumU Woriiuitioif^iA inaim .^(irr. Xl—Xllr.iiiriilniii'^: duo (qioiiruphxi nohix iirdcsto fnrrr, ijHornin nnnm instilHit liiqirr. iiltrriiin Hiildrr-Lijiirr: 2) in codicc Chronici Farfensis smr. XI. c.r. iain in hibliothcca lioinana, (juac cocatnr
lu Vittorio Emannclc, asscrcato. cod. Farf. 1, fol. 19r>, (lucm cxscripsit Kidtcnhriinnrr. E codicc 2 omncs profcctac siint cditioncs: princcps Ilolstcnii in 'CoUcctionc lioinaiia hipartita rctcrtini monuincntormn II, 2Vi (= Luhhcus, Coll. concil. IX, 774. = Ollcris, 'Oeuvrcs dc Gcrhcrf p. 21)1); Bacchinii in appcndicc cditionis Agnelli p. !>4 (= Muratori, Scr. rcr. Itid. II, 1, 207); 3Iuratorii in Scr. rcr. Ifal. II, 2, 496; Lcihnitii in Annalihus
15 impcrii III. 709, (pui et L(djhcanam ct Bacchinianam in siws ■usus vertit; Fcrtsii, (pii nil nisi textuni Mtmdorii (11. 2, 4911) rcpetivit.
Capitularc nostrum ca (iiiuc iuin pridcm, iinprimis u Lothario rciic arnstiltda crant-\ confirmarc, Borctius* animadccrtit.
In adnotatione ncldi liccat capitida duo inscripta Ex concilio Papiensi, (HMc lciiuntur
20 in codicis BamtjcnicHsis F. I. 9 (C. 04) saec. XI— XII partc priore, collectioncm cunomun duodecim Itbris distinctum continentc ', l. X, c. 'u fol. 93 et I. X, c. 79 fol. 9o. Quac capita, cmn decreta pure saecularia contineant, nfrum ad convcntum hnnc Ticinensem., un ad concilimn Fapiensc ah Heinrico II. ef Bencdicfo VIII. a. 1022 cclchrattim, un ud ulimn convcnfum Fupirnscin'^ pcrfincanf, difficilc diiudicafu crd'. — Stuinpf, Iic(j. 1106.
-.■5 (P. 37.)
1) Cf. '.ircliir XIJ. Tlii. "21 3/(()i».s-, quae coiistitntionrm scrip.fit, iil.iii.-< in coilice iioii npjMirct.
Folio, rpiixl primum pri(ec(xlit, mimu. saec. XIII— XIV. xripta sunt luiec : Hif liljer CiUiiald' cloiiiu.s Fonteljoye de eiivs ortlin. Anno Doraini CCMLXXVIIII. inditione septima tempore venerabilis domini Nioholai pape III. terremotus magfi in Romasnioli fuerunt et in Tuseia et eeciderunt plures ecclesie
30 et castra et domus et plures homines tu[n |c perierunt, regnante domino Gerardo priore Camald' heremi. Haec admtant Holder - Egger. 3) Cup. Jl. o-J. S7 Libri Papiensis; LL. IV, p. 643. .147. 0.56.
4) 'Die CapUularien im Longohardenreich' y. 170. 5) Cf. 'Archir' VII, S:'-J. Lihri XI. et XII. iam
(lesideranfiir. 6) Aegi-e tamen ad coiicilium Vapieim Gregorii V. a. y.T ihleganda e.ruiit. 7) Foh ii3,
l. X, c. r,7: Ex concilio Papiensi. De his qui proprietates suas habent et spontance alicui delegant et
35 postea fraudolenter ab aliquo alio^ ignorante precium easdem res venundantes accipiunt, et is cui eaedem res traditae fuerunt cognito negocio annum integrum silens non contradixit, sed per illusioneni tacens sinit emptorem illudere, si infra auni spacium extrab patriam, ut dictumc est. fuerit. prior traditio nihil valeat. Ille vero qui post primam traditionem res vendiderit, si vivens comprobatus fuerit, bannum persolvat, id estd LX solidos. Si vero bannum non habet unde componat. verberetur. -
40 Fol yi,, l X, c. 711: Ex concilio Papiensi. Si quis furem vel latronera comprehenderit et eum indemnera dimiserit neque illum ad presentiam ducis vel comitis aut ad locum servitorise. qui mi.^^sus est comitis. adduxerit et de hoc facto vel nequicia in presentia po.st hoc iudiciof convictus fuerit, ipse damnum ad aestiraationem. pro quo fur vel latro comprehensus est, componere cogatur.
») aliu uhquo c. ») inserui; dee.t c. <=) dicStia c. <*) id' c. ") servatoris c.
45 f) iudicium c.
7
LL. CONSTITUTIONES 1.
50, UTTONIS 111. CONSTITUTIONKS. 911». Nr. 23.
Incipit« constitutio decretalis sacrae legis domini Ottonis piissimi
imperatoris.
Otto Dei gratia Romanorum iraperator augustus, cos^ S. P. Q. R.' arcliiepiscopis, episcopis'', abbatibus, marchionibus, comitibus et cunctis iudicibus in Italia' constitutis in porpetuum. Comperimus. quod episcopi et abbates aecclesiarum possessionibus ^ abutantur et per scripta quibusque personis attribuant, et hoc non ad utiiitatera aecclesiarum, sed pecuniae, affinitatis "^ et amicitiae causa. Dumque eorum successores et' pro domorum'" Dei restauratione ac" pro rei publicae" officio nostroque obsequio commonentur, suarura aecclesiarum predia ab aliis detineri causantur?, seque imperata non posse perficere, revera demonstrant •'. Proinde quia status aecclesiarum Dei anullatur', i" nostraque imperialis maiestas" non minus' patitur detrimentum, dum subditi" nobis debita non possunt exhibere"" obsequia. constituimus et imperiali edicto firmamus, ut omne scriptum"', sive si'= libelli nomine sive emphitheosis prolatum fuerit, quodJ' aecclesiae'' Dei aliquo modo officere" possit, obeunte auctore'' obeat, solusque detrimentum habeat qui se eo scripto" obligavit atque devinxit'", nec omnino ad eum sui scripti" is dampna pertineant, qui^ ei in regimiue successit: sed sit ei libera facultas, omnia quae per libellos vel pere alia quelibet scripta'' abalienata fuerunt', in proprium'' ius aecelesiae revocare et ita ordinare, ut Deo et nobis debitum obsequium valeat exhiberc. Nam cum regibus et imperatoribus ea quae regni et' imperii sunt, nisi se vivis"", dare non liceat, exceptis aecclesiis, quomodo abbatibus et episcopis res aecclesiarum per tempora -'» suorum successorum distribuere liccat? Omnc quippe ius. sive lex, sive quodlibet scriptum, vel quelibet consuetudo, si" contra aecclesiae utilitatem proferuntur", in irritum deducenda sunt: nec nostra auctoritate debebunt"' firmari quao contra'i nostri'' imperii auctorem et [)ropagatorem probabuntur'' inferri. lloe ergo solum scriptum pro lege in' talibus causis habeatur, quod aecclesiae Dei prosit ct nullo modo obesse possit. 2h Quod si aliquis contra hanc constitutionem nostram iro temptaverit", tamquam rebellis* iudicetur, et sit ei anathaema maranatha'% nisi rcsipiscat, ab universis episcopis qui huic imperiali nostro'' aedicto subscripserunt vcl assensum prebuerunt sive prebi- turi sunt>.
t Ego'- Otto gratia Dei Romanorum imperator augustus constitui hanc legem :io non solum presenti et futuro sed etiani preterito tempore profutura et in aeternum valere precepi.
Data'' XII. Kal. Octob., anno'' imperii domni Ottonis gloriosissimi imperatoris semper augusti III ^ indict. XII'', anno III." pontificatus doumi Gregorii quinti papae. Promulgata per manus Gcrberti sanctae Ravennatis'^ accclesiae archiepiscopi, in ea sinodo^ 35
23. 8j lemma in 2. !•) deest 2. i) Hitaliam 2. k) affiuitate 2. l) et deesi 1. m) dono-
riun 1. n) ac deest 1. ») publice 1. V) causentur corr. 1. 1) demonstrat 1. >•) anulla-
tenus 2. e) niagestas 1. t) niinimum 1. ") a subditis 1. ^) exibere corr. 1. •") omuia
scripta2. ^) se 2; deest 1. y) quid de 2. ^) ecclesiis 2. ») sic conieci; efficere 1; effici non 2.
'') actore 2. c) scriptu 1. d| vinxit 2. «) eum superscrijiti 2. f) que 1. e) deest 2. 4"
'') scriptura 2. ') fuerint 2. k) improprium corr. ex improperiuin 1. M qui; regnet 1.
'") viventibus 2. ") si\e 1. ") fuel- 2. v) debeutur 2. i) etiara 2. ■•) deest 2. ») proha-
buntur 1. ') lege in eadem manu supra lineam add. 1. '<) tempaverit 2. v) rebellus 2. w) ana- pthaema maratliana 1. x) i,uic imperii nostri 2. yi Amen add. 2. '■) Ego — precepi des. 2;
cnix 'juattior punctis in awjulis ornata est 1. ^) ata 2. l)) anuo — augusti 111 des. 2. <=) m s„^,. 45
plevi; deeat 1, lacima haud indicata. <1) XV. 1. <=) eadem manu supra lin. add. 1. f) reuen-
natis 1. e) sinado I.
■ 1) Haec consul, senatus poi)ulusque Romanus potius explicanda videntur, quam consulibus senatus jjopulique Romani.
OTTONIS 111. CONSTITUTIONES. 998-Hf19. Nr. 24. 51
in qua Mediolanensi'' archiepiscopo' Arnulfo nomen'' papae' ablatum est, in basilica beati Petri apostoli'" quae vocatur ad Celum aureum". Et subscri])serunt onines qui adfuerunf epi.scopi.
24. OTTONIS III. ET OREGORII V. CONCILIUM ROMANUM.
(998 ex. - 999. Fcl)r.)
Edidcrunt a. 1(>71 Lahhcus ci Cosfsaiiius in ConcdiorniH (■(iJlertionis toiuo IX, p. 772 (= Mansi XIX, 22.^ ct Lcihnitius. Ann. iiiip. III, 70.'l) c.r apofirajilio codicis S. Ma.riar Aniciensis (Puy cn ViHay). (puxl porrexcrat Siriiiondus, paullo antc, a. lijG'.), Daclwrius 10 in Spicilegii tomo IX, G8 (cd. Basncific I, liO.-!) 'c.r tahulario ecclcsiac Anicicnsis' , niiidrnm cx eoderii codice. Editio nosfra o/ic jiriorum institncnda crat. DacJicrii tcxtus patdhi melior cst, napic taincn iiicndis carct, Frolojium .'^olus scrrarit. Canonum titulos ct capituiii lcmmata, cum nonnisi iii Luhhci editione leijantur, rciccimus. — Cf. laffY; Eeg. pont. cd. II. l p. -m. (P. deest.)
!'• In" nomine Domini Dei summi. Incipiuut capitula generalis concilii edita a
domino Grogorio quinto papa, cui intcrfuit g-loriosissinuis tcrtius Otto caesar augustus et omnes subscripti episcopi, liabiti Itomae in basilica beati Petri principis apostolorum, anno tertio imperii eiusdem caesaris et apostolatus praefati papae.
1 . Ut rex Robertus consanguincam suam Bortam, quam contra leges in uxorem 20 duxit, derelinquat et septem annorum poenitentiam agat secundum praefixos eccle-
siasticos gradus, iudicatum est. Quod si non fecerit, anathema sit. Idemque de eadem Berta fieri praeceptum est.
2. Herchembaldum'' Turonensem archiepiscopum, talis coniugii consecratorem. cum omnibus episcopis qui conscntientes inter['uorunt his incestis nuptiis regis et
2i Bertae consanguineae suae, a sacrosancta communione suspendimus, doncc ad hanc sedem apostolicam veniant satisfacturi'^'.
3. I't episcopatus Merseburgensis a sede aposti)lica et bonae memoriae Ottone primo imperatore per universale concilium'' fundatus itemque'' a sede apostolica et imperatore Ottone secundo sine concilio destructus, ut in proprium honorem rodeat a
30 sancta'' sede apostolica iudicatum est per universak^ concilium, })raesidente domino Ottone terfcio augusto caesare et domino Gregorio papa quinto».
4. Si Gishxrius'' sanctae Magdeburgensis ecclesiae archiepiscopus* potuerit canonice coniprobare, quod per ambitionem de minori sede Merseburgensi'' ad maiorem Magde- burgensem non migraverit, ut n(m deponatur iudicatum est. Sed si cleri' et po])uli'
M invitationc et'" electione migravit, in eadem permaneat metropoli. Quodsi abs(|ue invitatione", non tamen per ambitionem et avaritiam. factum esse constiterit, ad priorem
•2:$. '') jiiedioloisi rorr. r.r )i)eilioleiisis 1, el inu.r. ramrii. qiiae delrrU rorem ppe seii x|)0. ') e|jiscii|>i> 2. k) iiomiiie 2. h paiiatiiDi 2. «>) ileesl 2. ") eelljDi) au)-e,ai)i 1. ") .•iffiieniiit 2.
24. »i 1)1 — piaefati pa|>ae ife. /.. ^) lM-el>e))il>aldii)i) /.. ^) sati.sl'ace)-e I>. '') i)))Ive)-salia
111 co))cilia D. <■) iteiiique a s. ai»>stolica i/e.<. L. 'i der.^l h. «) (ii-ey>>rio V. papa /,. 1') (iisi
larius A. i) episcojais //. '') .\Iarsel>iirgeiisi /,. 'l populi el clcri /,. "'I et electioiic .te. L.
") Quodsi aljsi|iie ooruiii iiivilatioiic et i'lectio)ie )))ii;)-.ivit A.
52 OTTONIS III. CONSTITUTIONES. 998—999. Nr. 24.
vedeat sedem. At si ambitionem et avaritiam negare non potuei'it, definitum cst, ut" amittat utramque.
5. Stephanus sanetae Vellavensis''- * ecclesiae dictus episcopus ut omni ordine sacerdotali careat auctoritate apostolica edicimus, eo quod a Widone vivente episcopo avunculo et praedecessore suo sit electus sine cleri et populi voluntate ac post eius •' mortem contra'' cleri et populi voluntatem a duobus tantum episcopis non compro- vincialibus sit ordinatus.
6. Dagobertum' Bituricensis occlosiae archiepiscopum et Roclenum' Nevernensis ecclesiae episcopum a communione suspendimus, donec ad hanc sanctam et apostolicam sedem veniant et satisfaciant, eo quod Stephanum Widonis episcopi nepotem. eo vivente lo contra leges ecclesiasticas eleetum', in episcopum ordinare praesumpserint.
7. Ut clerus et popukis civitatis Vellavorum licentiam habeant eligendi episcopum, iudicatum est, et' ut electus a domino papa consecretur in episcopum, statutum" est.
8. Ut rex Robertus Stephanum Widonis quondam Velhivorum episcopi nepotein iuste damnatum et depositum nullo modo iuvare praesumat nec ei praebere auxiUum, i'' iudicatum est: sed ut cleri et populi faveaf electioni. salva sibi" debita subiectione, decretum est.
Ego Gregorius sanctae catholicae et apostolicae Romanae ecclesiae praesul praefui et subscripsi. Gerbertus Ravennas^ archiepiscopus. Gisebardus^ Capu- anua archiepiscopus. Sigifredus^ Placentinus episcopus. Hubertus Firmensis epis- 20 copus. Petrus Cumanus episcopus. Lambertus Constantiensis episcopus. Hugo Gennavensis" episcopus. Hugo Sedunensis episcopus. Henricus sancti Kyliani''
vicarius ^. Benedictus Lavicanensis"^ episcopus pro se et pro omnibus cardinalibus
episcopis. lohannes Maturanensis''-' episcopus. lohannes*' Albanensis episcopus. Tebaldus' Velleternensiss episcopus. Petrus Praenestinus episcopus. Ingizo'' 2.1
Castellanus'- * episcopus. Gregorius Ostiensis episcopus. Benedictus Portuensis
episcopus. Stephanus Ceronsis episcopus. Aifredus'' Ferentinensis' episcopus.
Humbertus"" Luscalae"-^ episcopus. Humbertus"' Arimae"-^ episcopus. Ilde-
prandus"-'' Faventinus" episcopus. lohannes Suesanae'' episcopus. Aldebertus^
episcopus. Aldebertus' Pensarensis" episcopus. Rainerius'' Fundensis''' epis- •■"!
copus. Bernardus Caietanae'' episcopus. Arialdus Ciusinae episcopus.
24. ") deest L. i>) Vallav. semper L. 1I coutra — voluutatem des. 1j. r) Dagbertuni Lj.
s) Rodenum L. ') deest X. ") iudicatum L. '') afaveat 1j. ^) sui T>. ^) Raveiiuensis Ij.
y) Gislebardus L. '■) Sigefridus L. ") (Jeuavensis X. •>) luliani D. <=) Laincanensis L.
•^) Maturoneusis I). <') lob. Alb. ep. des. L. '') Tetbaldus L. 8) Bellezensis I)\ ep. Vell. //. ^^
'') Ingi . . Z); L posuit hunc post Ferentineiisem. ') Cancelliuius 1). ^) Artridus L. 1) Serre-
tiuensis D. "') Hubertus L. ") Luscalis L. °) Ariuu\s L. l>) Lidepraudus D. <i) .Saunus D. j
■•) Suessanus L. ') Adelbertus .... X. ') Adelbertus L. •>) Pisaureusis /.. v) Rainerus /.
w) Slundensis D. ^) Caietanus /.
1) Puy en Vehiy archidioecesis Bituricensis. 2) i. e. e.piscopm Winhurgensis. 3) Mmi- 40
teranrw, r. synodum lohannis XII. a. 964 infra in Aj^endice Actoritm pontifiann. 4) Oitta di
Gastello. 5) Nescio quae episcopi sedes haec sit. 6) Bimini. 7) IldrJeprtDulus Farentinus
siibscripsit concilio Rarenmitensi a. yys. Mai. 1 a Gerlmto celebrato, r. Mitnsi XIX, -JJl.
10
l.l
OTTONIS III. CONSTITUTIONES. 999. Nr. 25. 53
25. OTTONIS IIL ET SILVESTRI 11. SYNODUS ROMANA.
(999.)
Ex actis tanhmi supcrcd scriptum poenitentinni Ardoino niarrhioni Eporcdicnsi 5 iniunctam continens, quod c codice nr. 87 mbr. fol. saec. XI. bibliothccac cupilularis Eporc- diensis ' edidit Frovana in libro 'Sttidi crifici sovra la stori.a cVItalia a' tciiipi dcl re Ardoinfi (Torino 1844) p. 34'> nr. Vi. Ad cundcm sijnoduni rcferenda ccnsuit vir cl. G-iesebrecht ('Kaiscrscif ed. 5. /, 8t!^) ca qiiac tradit Tliietmarus Merseburgensis l. IV, . 44 (28) ed. Kur.:c: Post hec (i. e. post iiiortcm Grcijorii V.) imperator G-isillerum archi- episcopum, eo quod duas teneret parrociiias, in sinodo accusans Iloniana, iudiciali eum sententia ab offitio suspendi ac per internuntios ab apostolico eundem illo vocari precepit. De tcmporc qiio synodiis celcbrata si.t dubitari ticet. Gicscbrcc.ht ct laffc- LiJwenfid j>. 4f>(! mcnsrs Aprilciii rcl Maiuin stnfucrimt, Loivcnfeld autcin (■Lco iion Ver- cclli p. 1')) annum HO!). cxeuntcm. Scriptuin pocnitcntiac ex edilionc Provanae dedimus. — Cf. laffe. Itcij. pont. ed. IL 7, p. 490. (P. dcest.)
e.
P o e n i t e n c i a, A r d o i n i 11 o m a i; i n e c c 1 e s i a b e a t i P e t r i a p o s t o I i e i imposita et a dompno papa Siluestro et augusto imperatore tercio Ottone et a pontificibus Italiae catholice et synodice edicta.
Notum sit omnibus, quod Ardoinus in sancta synodo professus est coram domno
20 Siluestro sanctissimo et domno nostro tercio Ottone Romanorum imperatore augusto et coram omnibus episcopis ibi residentibus, se conduxisse illos homines qui inter- fecerunt Petrum Uercellensem episcopum et eius neci interfuisse et eosdem homines secum reduxisse et retinuisse et cum illis postea conversatum esse. Ideoque inventum est in sancta synodo, ei tanti criminis participi non modicam imponere poenitenciam,
25 quia, quamvis ipse hoe manibus non perpetraret scelus, tamen causa eius mortis extitit, quia interfectores conduxit, sicuti et ludas, qui non eo modo tradidit Dominum ut crucifigeretur, sed quia alios conduxit causa eius mortis, siniili modo existens in perpetuum dampnatus est; in hoc tamen ludas mitius fecit, quia non postea cum interfectoribus Domini conversatus est. Ideoque quia publice confessus est, eandem
30 poenitenciam vult ei sancta synodus imponere quae ei daretur, si secreto confiteretur, manu sua episcopum interfecisse: videlicet ut deinceps arnux deponat, carnem non manducet, nemini virorum aut mulierum osculum donet . nec lineum vestimentum in- duat, et si sanus fuerit, ultra duas noctes in uno loco non morotur, nec corpus Domini accipiat nisi in exitu vitae, et in eo loco agat penitentiam ubi neminem eorum h^dat
35 qui sacramenta contra eum fecerunt: aut presens monaciius effi(datur.
1) V. 'Archir' IX, H:'5.
54 OTTONIS III. CONSTITUTIONES. 1001. Nr. 2G.
26. DONATIO OCTO PENTAPOLEOS COMITATUUM SILVESTRO IL FACTA.
(1001. lan.)
Auiographon sacculo adhuc XV. superstes fuisse videtur, cum in Tabula secundi registri signati per B. a Platina confeeti, quod asservatur in scrinio ferrato arcis ^ S. Angeli legantur haec: Ottonis imperatoris litterae contra pontifices lapidantes bona ecclesiae et expressa donatio facta Romanae ecclesiae, beato Petro et S. Siivestro 158'. Cerie a. 1H66 antographon servahaiur Avinionc, cum Caialogus chariarnm archivi Romanac ecclcsine, quem hoc anno confecit arcJnepiscopus Auxitanus'^, continct rcgestum privUegii nostri p)rolixum: Privilegium Ottonis imperatoris continens: Roma caput mundi profi- lo teniur ctc. Et est sine data. Sed fuit manu sua scriptum et est buUetta plumbea bullatum: praeierca autem Catalogus affcii aixigraphon anni 1339^. Hodie in tahidario secrefn Vaticano in Arm. I. Caps. X. nr. 15 asservatur tantum apographon istud, quod iitssu Bencdicti XII. poniificis fieri fecit a. 1339 lohannes de Amclio camcrac apostolicac clcricus, quodque in nostros usus vcrtii vir cl. Siclccl. Monogramma impcraioris in hoc transsumto n depictum est; de sigillo privilcgii lohannes de Amelio haec verba facit: Elegimus ac vidimus et diligenter inspeximus quoddam privilegium eum quadam bulla plumbea parva impen- denti sive in fine ipsius privilegii cum pergamena alligata, in qua quidem bulia ab una parte in cireumfercntia eiusdem scriptum erat oddo imperator Romanor'. ab alia vero parte erat quoddam caput hominis cum pilis crispis et cum spatulis, scriptumque erat -m in circumferentia Aurea Roma, ut prima facie apparebat.
Ex transsumto Ameliano omnia apographa ct editiones privilegii nimirtim fluxerunt, im- primis apocjraphon eodieis hihl. Valliccllianae B. 12. mcmbr. fol. saec. XV. ex. fol. 464'— 466, fjui testante viro cl. Uotdcr - Egger praebet chariam lohannis de Amclio, cui brcvc Bcne- dicii XII. et privilegium Oitonis III. inserta sunt. Hacc omnia ii/pis excusa sunt in libro 2r. cuius auctor, ni fallor, fuit Marquardus Freher, qui inscribitur 'Oithonis III. imp. donaiio Sylvestro II. papac facta cet. 'ad sereniss. duecm Venciiarum Lconardum Donafimi. Typis Goithardi Vocgclini' (Hcidelhergae nimirum). Auctor pracfatus cst a. 1607 et p. 15 dicif, sc monumentuni excepisse e veteri libro plcno diplomatum, epistolarum, aliorumque nionu- mentorum. fpiem possederit scnafor quidam suprcmi parJamcnfi Parisiensis; ah codcm codiccm sn eiiam Baronio